Nieuwe wet: kweken embryo's voor onderzoek wordt straks mogelijk

In Nederland is het kweken van embryo's nu alleen toegestaan voor behandelingen om zwanger te worden, zoals ivf-behandelingen. Eventuele restembryo's – embryo's die overblijven na ivf – mogen gebruikt worden voor onderzoek. Maar het kweken van embryo's, puur en alleen voor wetenschappelijk onderzoek, is verboden.

'Bijzonder frustrerend'

Met name de ChristenUnie is fel tegenstander van het kweken van embryo's voor onderzoek. Die christelijke partij ziet elk embryo, hoe kort na bevruchting ook, als een levend wezen. Het stuit de partij tegen de borst om het puur en alleen te kweken voor onderzoek en het daarna te vernietigen.

Dat leidt tot frustratie bij veel artsen. Klinisch embryoloog Sebastiaan Mastenbroek is één van hen. "Ja, het is bijzonder frustrerend. Wij denken dat er nu kansen blijven liggen om behandelingen veiliger, succesvoller en efficiënter te maken."

Vroege menselijke ontwikkeling

Als voorbeeld noemt hij zijn eigen dagelijkse praktijk. Maar één op de drie ivf-behandelingen is nu succesvol, vertelt Mastenbroek – dat wil zeggen: maar één op de drie leidt tot een zwangerschap. Mastenbroek zou dat percentage graag opkrikken, maar echt onderzoek is nu lastig. Alleen restembryo's, die overblijven na ivf-behandelingen en gedoneerd worden, of embryo's die gekweekt zijn uit de stamcellen van muizen, mogen daarvoor nu worden gebruikt.

"We doen dagelijks onderzoek om onze behandelingen te verbeteren en om de hele vroege menselijke ontwikkeling te begrijpen. Maar sommige vragen kun je niet beantwoorden zonder dat je ook die hele vroege embryo-ontwikkeling, de eerste dagen na de bevruchting, kunt bestuderen. En dat kan dus eigenlijk niet", zegt Mastenbroek.

Wetswijziging

De politiek spreekt al jaren over een mogelijke wetswijziging, maar is niet tot actie overgegaan. Christelijke partijen in verschillende opeenvolgende kabinetten blokkeerden een wijziging. 

De fractievoorzitters van regeringspartijen VVD en D66 hebben nu de handen ineengeslagen om ervoor te zorgen dat die gevraagde onderzoeksruimte wél geboden wordt.

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans: "Waarom ik dit belangrijk vind? Omdat dit ons in staat stelt ons medisch onderzoek, gericht op de gezondheid van ons allemaal, te kunnen verbeteren. We kunnen hiermee informatie opdoen over de ontwikkeling van de allereerste dagen van embryo's en die informatie is ongelooflijk belangrijk. Onze zorg wordt beter, we krijgen allerlei belangrijke inzichten voor betere behandelingen."

En, zegt Hermans: "Omdat we het juist in de wet vastleggen, voorkomen we dat er misbruik van wordt gemaakt." 

'Ruimte is er'

De embryowet is al sinds 2002 niet gewijzigd, zegt D66-fractievoorzitter Jan Paternotte. "Achtereenvolgende kabinetten hadden steeds een reden om het niet te doen, om het niet mogelijk te maken. Nu is de ruimte er wel, dus willen we samen met de VVD een wet klaarmaken."

Medisch-ethische thema's staan deze kabinetsperiode na een periode van stilstand weer volop op de agenda. Nadat er in vorige kabinetten onder aanvoering van de christelijke partijen amper over werd gesproken, kwam in dit coalitieakkoord meer ruimte voor eigen afwegingen van partijen.

'Klompje cellen'

Maar met name de ChristenUnie is er dus fel op tegen. Het wetenschappelijk bureau van het CDA adviseerde eerder om vóór de wetswijziging te zijn, maar de fractie in de Tweede Kamer lijkt nog niet zo ver. Juist omdat deze kwestie zo gevoelig ligt, is afgesproken dat de wijziging nu wel mag worden voorbereid, maar dat er pas in een volgende kabinetsperiode over gesproken wordt in de Tweede Kamer.

Mastenbroek wijst erop dat embryo's de eerste dagen na bevruchting nadrukkelijk nog niet zijn uitgegroeid tot foetussen. "We hebben het niet over een foetus, dus iets met een hoofdje en armpjes en beentjes. Dat komt pas weken later. Dit gaat over de heel vroege embryo's, het gaat over een klompje van enkele cellen."

Wetenschappelijk belang

Hij snapt de zorgen die bestaan, maar legt uit: "Het is niet zo dat onderzoekers straks in één keer van alles mogen doen. Van elk onderzoek wordt in Nederland getoetst of het voldoet aan de wetgeving en of het gebruik van die embryo's wel opweegt tegen het wetenschappelijk belang."