Het zalig falen, met Elizabeth Day

Zonder Elizabeth Day was deze rubriek er waarschijnlijk nooit geweest. Eva verslond het boek 'How to fail' van de Britse schrijver - en onze redactie is evenzeer gecharmeerd van de gelijknamige podcast. Een ode aan het falen, want zoals Day zegt: "Learning how to fail in life actually means learning how to succeed better."

Een boodschap die gretig aftrek vindt, want de podcast bestaat inmiddels twee jaar en werd ruim 10 miljoen keer gedownload. Volgens Day ontstond het idee na het nodige persoonlijke falen, in haar geval gekleurd door een langdurig ivf-traject, de daaropvolgende miskramen en een gestrand huwelijk. Maar, in ieder stukje leed schuilt een les en daar kan je zelfs succes van boetseren – zolang je maar lang genoeg stil durft te staan bij imperfectie.

Weet je nog wanneer je voor het eerst bewust was dat je faalde?

"Ja, dat was op de middelbare school in Noord-Ierland, ik was 11 jaar en zat op school in Belfast. Omdat ik altijd goede cijfers haalde, mocht ik een klas overslaan en hoewel ik leren altijd leuk vond, had ik het niet zo naar m'n zin daar. Ik was de enige in de klas met een Brits accent en daar werd ik door de anderen een beetje mee gepest."

"In die periode scoorde ik ook voor het eerst 47 procent bij een scheikundetoets. Vreselijk, want goed presteren op school voelde altijd als onderdeel van mijn identiteit. Mijn goede cijfers zorgden er in mijn ogen voor dat ik een goed mens was. En nu zat ik op een school die ik niet leuk vond en faalde ik ook nog! Het ergste was nog wel dat ik het aan mijn ouders moest opbiechten. Mijn vader was chirurg en gerenommeerd wetenschapper, dus om als dochter te falen, in scheikunde nota bene, leek me vreselijk voor hem. Ik voelde me mislukt als mens en als dochter.

Als je wat je kan en hoe je presteert, verwart met wie je bent als mens, wordt falen heel persoonlijk. Ik was altijd de goede leerling, daar was ik trots op en ontleende ik mijn identiteit aan. Toen dat stukje even wegviel, voelde ik me verloren."

Waren de gevolgen zo groot als je had verwacht?

"Die vielen natuurlijk mee in de praktijk, maar er veranderde wel wat. Zo ontdekte ik dat ik makkelijk opgeef als ik iets niet denk te kunnen. Dus na die toets mat ik mezelf een nieuwe identiteit aan: niet meer 'ik ben goed in leren', maar 'ik ben slecht in natuur- en scheikunde'. Ik koos een heel ander pakket op school en richtte me volledig op Engels, geschiedenis en andere alfa-onderwerpen."

"En ik heb mijn schooljaar opnieuw gedaan, want door die slechte score kregen mijn ouders in de smiezen dat ik me niet echt senang voelde op die school. Ik mocht vervolgens naar een andere school, eentje met alleen maar meisjes, en dat was heel goed voor mijn zelfvertrouwen. Ik heb zelfs eindexamen gedaan zonder exacte vakken, it was amazing! Je zou nu kunnen zeggen dat ik schrijver ben geworden dankzij dat slechte scheikundetentamen."

Was er een specifieke misser die je inspireerde om een faalpodcast te maken?

"Ik werd gedumpt in oktober van 2017 - drie weken voor mijn 39ste verjaardag - en daarna ben ik ontzettend naar mezelf gaan kijken en gaan analyseren wat ik verkeerd had gedaan. Ik stond op het randje van 40 worden en mijn leven was totaal anders dan ik me had voorgesteld. Ik was vrijgezel, had geen kinderen en was gescheiden. Op dat moment realiseerde ik me dat ik een veelbewogen decennium achter de rug had: ik was getrouwd en gescheiden, had geprobeerd kinderen te krijgen en was daar niet in geslaagd. In één jaar tijd heb ik heb twee ivf-rondes gedaan en een miskraam gekregen na drie maanden."

"Terugkijkend besefte ik dat al die momenten zelf hartverscheurend waren, maar op geen enkel moment heb ik gedacht dat ik het niet zou overleven. Het was zwaar, maar niet het einde. Als mens ben je heel weerbaar en dat inzicht maakte me nóg sterker. Alsof ik een setje geheime jokers heb die ik altijd in kan zetten wanneer nodig. En toen ik eenmaal richting die 40 jaar ging, wist ik dankzij al mijn missers veel beter wie ik was en wat ik wilde. Alle momenten die voelden als falen werden mijn grootste raadgevers."

Vinden mensen het moeilijk om publiekelijk te praten over wat niet goed gaat?

"Van de podcast heb ik geleerd dat als we wél over onze fouten, secret shames en onze kwetsbaarheid praten, de grootste connectie ontstaat tussen mensen. Door te erkennen dat dingen soms anders lopen en we allemaal weleens onderuitgaan, ontstaat er een diepgewortelde solidariteit. Praten over wat niet goed gaat, is misschien wel een short cut om iemand echt te leren kennen."

Praten we te veel over wat wel goed gaat?

"Ja, ik ben ook zo blij dat ik niet ben opgegroeid in een tijd met social media. Vrijwel iedereen wordt onzeker als-ie zich vergelijkt met anderen. En dat komt omdat we onze binnenkant vergelijken met de buitenkant van andere mensen, terwijl wij weten hoe neurotisch we zijn, wat onze onzekerheden zijn of hoe verloren we ons voelen, maar het enige waar we het aan kunnen meten is een gefilterde post op Instagram van het hoogtepunt van andermans dag. Dat is totaal geen eerlijke wedstrijd."

"Ik wil overigens nooit beweren dat er één goede manier van falen is. Sommige tegenslagen zijn heel moeilijk om te overleven, die voelen echt niet meteen als een waardevolle les. Tijdens de huidige pandemie kunnen we ook niet meteen zeggen dat Covid-19 ons leert om meer succes te hebben. Maar ik weet vrij zeker dat er in iedere tegenslag een les verborgen zit. Over jezelf of je omgeving, iets wat nuttig kán zijn.

Toen ik net met de podcast begon en mensen benaderde voor een interview, waren de reacties heel interessant. Sommige mensen zeiden: 'Ik geloof niet in falen' of 'Ik praat er niet graag over'. Maar wanneer ik het uitlegde, wilden de meesten gelukkig meedoen, haha. En ik zag een opvallend onderscheid tussen mannen en vrouwen. Veel mannen zeiden dat ze nooit faalden, terwijl vrouwen eerder riepen: 'Ik heb zo vaak gefaald, dat gesprek gaat eindeloos duren'. Het is voor iedereen anders en lang niet iedereen kan het zich permitteren om te struikelen onderweg. We mogen mensen daar wel wat meer ruimte voor geven. Een witte man kan keer op keer de mist in gaan, maar hij blijft kansen krijgen. Voor gemarginaliseerde groepen is dat anders. Daarom moeten we er juist over blijven praten."

Hoe was het om over je eigen falen te schrijven?

"De podcast heeft me geleerd dat iedereen fouten maakt of tegenslagen heeft. Dat is op zich al democratiserend - en geruststellend. En nadat zoveel mensen zo genereus en openhartig zijn geweest over hun missers in mijn podcast, vond ik het niet meer dan normaal om zelf ook openhartig te zijn. Failure is a fact of life en ik heb al veel therapie gehad, dus ik vind het niet meer zo moeilijk om erover te praten of het te analyseren."

"Het hoofdstuk over failing at babies en mijn ivf-behandelingen had ik bijvoorbeeld in een mum van tijd geschreven. Er was zoveel wat ik daarover kwijt wilde dat het fijn was om eindelijk een plek te hebben waar dat kon, in mijn eigen woorden. Je leert je hele leven over anticonceptie en soa's, maar toen ik 35 jaar was, leerde ik pas voor het eerst iets over vruchtbaarheid. We nemen dat allemaal maar voor lief dat het er is en naar behoren functioneert. Ik was al twee jaar bezig om zwanger te worden - zonder succes - toen ik bij de dokter iets leerde over mijn baarmoeder en eierstokken.

Vervolgens heb ik twee ivf-behandelingen gedaan en toen ik het nog een keer wilde proberen, zei een arts: 'Het is aan u hoeveel tijd en energie u hierin wilt steken. Het is een beetje alsof je geblinddoekt een staart op een ezel probeert te prikken'. Ik slikte alles maar en knikte beleefd tegen artsen, maar nu weet ik dat hoe er tegen je wordt gesproken door artsen, grote invloed heeft op hoe jij je erover voelt. Voor mij voelde het alsof de medische taal over vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid is ontworpen om je het idee te geven dat je faalt."

Voelt het bevrijdend om over persoonlijke tegenslagen te praten? Ik kan me voorstellen dat een hoofdstuk over ivf een heleboel mensen raakt.

"Ik krijg absoluut de meeste reacties op dat hoofdstuk. Veel van die berichten roeren me tot tranen. Ik ben zo dankbaar en vereerd dat mijn woorden vrouwen in een soortgelijke situatie kunnen troosten. Toen ik over dit onderwerp ging schrijven en spreken, werd ik overweldigd door de hoeveelheid vrouwen die soortgelijke situaties hebben meegemaakt en er nooit over durfden te praten. Het hangt samen met zoveel schaamte en pijn. Dat was voor het eerst dat mijn professionele zijn en mijn persoonlijke zijn samen één waren. Ik hoef me niet anders of beter voor te doen, de dingen die niet goed gingen, resoneerden het meest bij anderen."

Pas als je iets hardop zegt, kom je erachter dat je niet alleen bent. En toch durven veel mensen niet openlijk over onvruchtbaarheid of hun miskraam te praten - ook om de ander niet op te zadelen met een ongemakkelijk gevoel. Herken je dat?

"Zeker, anderen kunnen veel ongemak voelen bij zware onderwerpen of dingen die niet goed gaan. Maar onthoud één ding: andermans ongemak is niet jouw probleem. Het is hun verantwoordelijkheid om naar zichzelf te kijken en zich af te vragen: waarom voel ik me hier ongemakkelijk bij?"

"Mijn huidige partner heeft hier een belangrijke rol in gespeeld voor mij. Hij support mij volledig. Ik hoef nooit bij hem te checken of ik ergens wel of niet over kan schrijven of praten. Natuurlijk als iets ons beiden aangaat, bespreken we dat. Maar hij heeft me laten inzien dat mijn ervaringen van mij zijn om te delen. Vrouwen hebben te lang geleerd dat het delen van persoonlijke ervaringen ze hysterisch of emotioneel maakt. Het meest revolutionaire wat wij als vrouwen kunnen doen, is de regie pakken over onze verhalen. Female experience should be celebrated in all of its myriads and forms en eeuwenlang zijn onze verhalen verteld door de ogen van een man. Die tijd is echt voorbij. Kun je nagaan, als mannen fysiek zouden ervaren hoe het is om een miskraam te hebben, they would be writing bloody PhD's about it."

Zit er een grens aan wat bespreekbaar is of is er geen taboe te groot... of juist te klein?

"Er zijn heel weinig dingen waar ik niet over zou praten, al stel ik wel grenzen wanneer het over andere mensen gaat, zoals mijn partner of mijn ouders. En in de podcast zijn er natuurlijk taboes te verzinnen, maar steeds in mindere mate. In het begin waren mijn gasten nog een beetje op hun hoede en vertelden ze over het zakken voor hun rijbewijs of niet worden toegelaten tot de universiteit waar ze het liefste heen wilden. Maar er bestaan geen triviale missers in mijn ogen. Want het feit dat je het onthoudt, laat zien dat je er een bepaalde betekenis aan ontleent of dat je er iets van hebt geleerd. Het is interessant om erachter te komen waarom dat is, om dat gevoel van falen samen met iemand uit te pakken. En nu, in seizoen 8 van 'How to fail', vertelt één van mijn gasten dat ze niet bij haar vader was toen hij op z'n sterfbed lag. Veel dieper dan dat wordt het niet."

"De grenzen van wat bespreekbaar is en wat we als taboe zien lijken steeds meer te vervagen en dat is goed, er moet een medicijn komen tegen onze obsessie met curated perfection. We kunnen niet blijven doen alsof we perfect zijn, niemand is dat. Het zou ook zo saai zijn. Want als je perfect bent, heb je geen bestemming meer, terwijl je als work in progress constant in beweging bent, altijd in ontwikkeling."

Welke tegenslag heeft jou het meeste geleerd?

"My failure to have babies. Dat heeft me geleerd dat falen je verdrietig kan maken - en dat het je verdrietig kan blijven maken. En toch kun je er daarnaast vrede mee hebben. Omdat iets heel pijnlijk is, hoef je nog niet te kiezen om met die pijn te blijven leven; je kan er ook iets uithalen. Dit langdurige proces heeft me ook veel geleerd over het leven zonder kinderen - en hoe moeilijk dat is als je het gevoel hebt dat iedereen in je omgeving ze wél heeft. Ik weet nu ook beter hoe veerkrachtig ik ben en dat ik veel pijn kan verduren, zowel emotioneel als fysiek. En het heeft me in contact gebracht met geweldige vrouwen in soortgelijke situaties. Ik zie een rol voor mezelf, groot of klein, om al deze vrouwen een stem te geven. Wanneer je geen kinderen kan of wilt krijgen, betekent dat niet dat je als vrouw bent mislukt. We zijn volop aan het pionieren op dat gebied, alsof de wereld eindelijk leert om andere keuzes en levensinvullingen te omarmen."

Benieuwd naar de podcast van Elizabeth Day? Luister 'm hier. Het boek 'Durf te falen' vind je via deze link.