Gelukkige en geëmancipeerde kinderen? Dat begint bij de opvoeding

In de afgelopen vier artikelen hebben we gesproken over gelijkwaardig ouderschap, in welke samenstelling ook, en hoe dit al start vóór de wieg. We hebben laten zien dat gelijkwaardigheid tussen man en vrouw nog niet zo vanzelfsprekend is, zeker wanneer het op ouderschap aankomt - en dat er allerlei vastgeroeste aannames zijn die worden versterkt door onze maatschappij en haar regelgeving. Willen we het makkelijker maken voor onze kinderen en gunnen we hun generatie meer vanzelfsprekende gelijkwaardigheid, dan is de opvoeding hét moment om hiermee te beginnen.

Is it a boy or a girl?

Geslachtsbepalende echo's, gender reveal-feestjes en babyshowers: al voor de geboorte stoppen we onze ongeboren kinderen in de hokjes 'jongen' of 'meisje'. Zodra je dat puzzelstukje hebt, kan het feest voor velen pas echt beginnen. Niet alleen de naam hangt er vaak vanaf, ook de kleur van de kamer, de kraamcadeaus en je eigen voorstelling van de toekomst. Eigenlijk kunnen we het aankomend leven van onze kids bijna niet voorstellen zonder die indeling. Alsof het geslacht ons iets vertelt over de toekomstige eigenschappen van je kind. Dat hoeft niet zo te zijn, maar omdat wij het zo belangrijk maken, kleuren we onze verwachtingen van tevoren al roze of blauw.

Man of vrouw en jongen of meisje zijn de meest fundamentele hokjes die we hebben en alle labels die erbij horen, zijn daarom ook behoorlijk hardnekkig. Bewust of onbewust benaderen we jongens en meisjes anders in de opvoeding. Een prachtig voorbeeld is een experiment van de BBC, dat laat zien hoe zeer we de stereotiepe genderverschillen in de hand werken. Allemaal door de manier waarop we met jongens en meisjes omgaan. Jongetjes die als meisjes worden aangekleed, worden door verschillende proefpersonen onbewust benaderd met typisch meisjesspeelgoed zoals poppen, roze knuffels en fantasiespeelgoed, terwijl de meisjes die als jongetjes zijn aangekleed, in de rondte gezwierd worden, op autootjes worden gezet en spelletjes doen die hun ruimtelijk inzicht stimuleren. Het zal je niet verbazen dat al deze dingen invloed hebben op hoe een kind zich ontwikkelt. Want, hetgeen je aandacht geeft, groeit. Ga je er vanuit dat jongens technisch zijn en meisjes zorgzaam, dan stimuleren we deze eigenschappen en ontwikkelen deze gebieden in het brein zich ook beter. Het is een self-fulfilling prophecy.

Maar als de basis niet gelijk is, hoe verwachten we dan als volwassenen wel volledig geëmancipeerd te leven? Willen we dat onze kinderen - ongeacht gender - in hun volwassen leven dezelfde opleidingen en beroepen nastreven en gelijkwaardig gewaardeerd worden, dan moet daar al veel eerder een basis voor worden gelegd. En begint thuis. Met een niet-normatieve opvoeding én met het goede voorbeeld.

Ballet, knutselen, ravotten en rekenen

Gelijkwaardige opvoeding, dat klinkt als een nobel streven. Maar hoe dóé je dat in hemelsnaam in de praktijk? Nou, door erover te lezen, ben je al goed op weg. Want het begint allemaal bij bewustwording. Waarom geef jij je dochter automatisch een pop, terwijl je je zoon een auto geeft? En waarom gaat papa mee voetballen en je band plakken, terwijl mama koekjes met je bakt en je uithuilt op haar schoot?

Als je erkent dat deze stereotypen bestaan, zal je ze eerder herkennen en kun je proberen er niet automatisch in mee te gaan. Kijk eens naar wat je kind écht leuk vindt om te spelen. Waar liggen zijn of haar behoeftes of talenten? Stimuleer meiden dan ook om te oefenen in ruimtelijk inzicht en help je zoon in de ontwikkeling van verzorgende eigenschappen. Nog concreter: ga met meisjes ook ravotten, bouwen en klussen. En speel met jongens rollenspellen, dans uitgedost door de kamer en lak hun nagels als ze dat willen.

Klinkt heel doable, toch? Want ravotten, bouwen en stoeien met meiden: ja, dat willen we wel stimuleren. Wie wil er geen sterke en stoere dochters de wereld in sturen? Maar de nagels lakken van je zoon stuit vaak op meer weerstand. Zoals Gloria Steinem in 2004 al zei: ‪"We've begun to raise daughters more like sons…but few have the courage to raise our sons more like our daughters."

Het lijkt alsof een meisje in een broek met kort haar eerder wordt geaccepteerd dan een jongen in een jurk en met een speldje in zijn lokken. Een jongen met meisjesachtige eigenschappen krijgt een label opgeplakt als mietje of 'sissy', wat een meer negatieve lading heeft dan het woord tomboy voor het jongensachtige meisje. Maar waarom willen we het überhaupt een label geven, een kind moet toch gewoon kunnen doen en laten wat-ie leuk vindt?

Om dat te bereiken moeten we typisch mannelijke en vrouwelijke eigenschappen herwaarderen. Want wie heeft ooit bedacht dat wat wij zien als mannelijk - zoals zelfstandig, moedig, daadkrachtig, rationeel, technisch en sportief - meer waard is dan wat we zien als vrouwelijk? We hebben meisjes eeuwenlang geleerd om bescheiden, zorgzaam, mooi, gevoelig en dienstbaar te zijn. Maar de beroepen waarin deze waarden essentieel zijn, worden steevast minder beloond dan andere sectoren. Denk maar aan de zorg en het onderwijs, waar vrouwen al jaren in de absolute meerderheid zijn.

Durf te pionieren

Zolang wij doen alsof mannelijke eigenschappen meer waard zijn, zullen we terughoudend blijven om gevoeligheid, creativiteit en zorgzaamheid bij jongens te stimuleren. Dat is ook de reden dat ouders hun zoon liever niet in een jurk naar school laten gaan. In theorie willen alle ouders hun kind vrijlaten om keuzes te maken, ook als die buiten de norm vallen. Maar wat als die keuzes je kwetsbaar maken? Als volwassene is het al moeilijk om tegen die stroom in te zwemmen, maar als het om je kind gaat, wordt die angst alleen maar uitvergroot.

Toch zal je moeten durven pionieren als ouders. En als de buitenwereld er nog niet klaar voor is, zorg dan in elk geval dat je de geborgenheid en het voorbeeld binnen jullie gezin creëert. Zodat je binnen die veilige omgeving wel buiten de gebaande paden durft te treden en niet eindeloos vasthoudt aan hokjes. Dat doe je door je kind uit te dagen en te stimuleren, maar dus ook door zelf het juiste voorbeeld te geven. Er zijn namelijk geen typisch mannelijk en typisch vrouwelijke eigenschappen, het zijn allemaal menselijke eigenschappen. En dat mag je als kind rustig gaan ontdekken.

Het goede voorbeeld

Met opvoeding bedoelen we dus niet alleen hoe jij je kind corrigeert of welke lessen je ze leert. Kinderen leren vooral van wat ze zien, veel minder dan van wat er tegen ze wordt gezegd. Dus wat jij doet of laat zien is leidend, maar we zijn ons lang niet altijd bewust van wat ons gedrag laat zien. Om dan toch een 'moderne' en gelijkwaardige rolverdeling als voorbeeld te geven is een pittige uitdaging in het ouderschap.

Alleen al wie er wanneer fysiek aanwezig is, laat iets zien aan kinderen. En hoewel mannen en vrouwen steeds meer gelijke kansen hebben qua opleiding en werk, zijn het vaak vrouwen die inleveren na een gezinsuitbreiding. Zodra je als vrouw hebt gebaard, lever je gemiddeld 36 procent meer salaris in dan je man, omdat vrouwen nou eenmaal veel vaker parttime gaat werken - ook wel bekend als de baby-boete. Het verlengd partnerverlof een goed begin om dit te veranderen. Niet alleen mama is thuis en zorgt, papa doet dat net zo goed. Gezinnen waar vaders na de geboorte wat langer thuis zijn, delen zorg- en huishoudelijke taken gelijkwaardiger. En dat blijft zo, ook wanneer het verlof allang weer is afgelopen.

Heb je als ouders een evenwichtige rolverdeling in de opvoeding, wie er werkt en wie er zorgt, dan groeien je kinderen op met de wetenschap dat dit normaal is. En dat voorbeeld wordt een onderdeel van de blauwdruk die ze de rest van hun leven bij zich dragen. 

Solo care

Klinkt logisch, maar de praktijk is weerbarstiger. Hoewel bijna de helft van de ouders de zorg eerlijk zou willen verdelen lukt dit vandaag de dag maar slechts één op de vijf stellen. Ook dat heeft voor een groot deel met die waardering voor verzorgende 'vrouwelijke' eigenschappen te maken. De zogenaamde 'second shift', al het werk rondom huishouden en kinderen wat - naast je werk - thuis op je ligt te wachten, krijgt weinig waardering en wordt nog altijd vooral ingevuld door vrouwen. Het is een onwaarschijnlijke opgave om, nadat je er 's nachts drie keer uit bent geweest om je kind te voeden of te troosten, 's ochtends fris en fruitig op je werk te verschijnen en full pull mee te doen in de 'rat-race'. Vaak heb je er als de werkdag begint ook alweer een drukke ochtendshift opzitten, maar er staat nou nooit iemand voor je te applaudisseren.

Voordat je kinderen krijgt, kan je een heleboel bespreken en voornemen, maar het is een ongoing process. Je zal de verdeling steeds moeten revalueren. Is iedereen nog happy? En worden ook de perks en privileges gelijkwaardig verdeeld. Je kan grote winst behalen door het partnerverlof iets later op te nemen en misschien zelfs een periode solo care op je te nemen. Zo train je je brein voor al die second shift taken. Dan kom je er snel genoeg achter hoe irritant het is als je onvoorbereid het huis uitgaat - om vervolgens de babypoep op je schoot te voelen lekken terwijl je net in een café aan de koffie zit. En nee, moeders kunnen dit niet van nature beter: als je iets vaker doet, wordt je er vanzelf beter in.

Lang werd gedacht dat vrouwen beter waren in zorgen en opvoeden dan mannen. Wetenschappelijk onderzoek laat daar geen spaan van heel. Toch laat onderzoek van het sociaal en cultureel planbureau uit 2018 zien dat 4 op de 10 mannen nog steeds denkt dat vrouwen geschikter zijn om kleine kinderen op te voeden dan mannen. 4 op de 10! Het onderstreept nog maar eens hoe belangrijk de herwaardering van eigenschappen is. Vaders kunnen net zo goed zorgen als moeders, maar dan moeten ze wel de kans krijgen en nemen.

Wat ons betreft is het verlengd partnerverlof nu alweer aan een upgrade toe. Het kan namelijk nog zoveel gelijkwaardiger!