Het zalig falen, met Fay van Baar

Fay van Baar (24) danst sinds 2015 de sterren van de hemel bij het Nederlands Dans Theater. De druk ligt hoog in de danswereld en verwachtingen zijn vaak hooggespannen. Dat is niet direct de makkelijkste omgeving voor een perfectionist zoals Fay, maar tegelijkertijd kan ze zich een leven zonder dans niet voorstellen. En gelukkig wordt haar faalangst steeds een beetje minder.

Hoe voelt het om te dansen voor publiek?

"Voor mij is het steeds een grote droom die uitkomt. Ik heb nog nooit gebungeejumpt of parachute gesprongen, maar ik denk dat het vergelijkbaar is. Een ongelofelijke hoeveelheid adrenaline die door je lijf giert."

Als ik aan ballerina's en dansers denk, zie ik eindeloos veel repetities voor me. Tot alles perfect is. Iedere millimeter van je lijf in de plooi. Gaat er weleens iets mis?

"In mijn eerste paar jaar bij het NDT werd ik echt misselijk van de zenuwen en dacht ik vooraf steevast: wat kan er allemaal misgaan? Dat komt ook omdat ik echt een perfectionist ben, dus ik leg veel druk op mezelf. Binnen de danswereld is er ook al veel druk van buitenaf, de lat ligt daarom hoog. Maar zelfs met al die voorbereidingen, gaat er af en toe iets mis. Ik heb enorme black-outs gehad."

"De grootste kreeg ik toen ik voor iemand moest invallen. Op de dag van de show moest ik haar solo binnen een paar uur uit mijn hoofd leren, maar daar ben je als danser wel aan gewend. De choreografie zat in mijn systeem en toch voelde ik heel veel spanning. Alsof alle ogen op mij waren gericht, nog meer dan normaal."

Bij het idee krijg ik al een knoop in m'n buik.

"Ja, je voelt hem al aankomen. Eenmaal op het toneel was ik alles vergeten. Echt de grootste black-out ooit. Ik heb me nog nooit zo rot gevoeld op het podium als op dat moment. En het erge is dat ik daarna nog een keer op moest voor mijn eigen solo. Ik voelde me compleet verloren na de eerste dans en toch moest ik door. Mijn eigen solo was gelukkig heel sterk. Ik kreeg later zelfs complimenten, het publiek vond de progressie in mijn karakter heel sterk. Dat is wel gek hoor, complimenten krijgen voor iets wat voor jezelf een gigantische misser was."

"Zelf was ik van slag en heb ik in tranen gevraagd of ik die solo alsjeblief niet nog een keer hoefde te doen de dag erna. Maar de artistiek leider zei: 'Fay, je kan dit. Juist nu moet je jezelf bewijzen'. Daar heb ik heel veel van geleerd en daardoor voelt het uiteindelijk niet als falen, maar eerder als een ervaring waar ik nu nog steeds baat bij heb."

Als je een black-out krijgt, hoe herpak je jezelf dan? Je kan moeilijk van het podium afkruipen zonder iets te hebben gedaan?

"De solo die ik was vergeten, duurde in totaal drie of vier minuten en ook al heb ik mezelf totaal niet herpakt en echt helemaal niets van de choreografie laten zien, blijft je lichaam toch bewegen. Je staat in de spotlight, dus je gaat door. The show must go on, dat voel je in iedere vezel. Je móet door. Ik heb geen idee wat ik heb gedaan op dat podium, maar gelukkig kent het publiek niet alle pasjes, dus die blijven rustig zitten en kijken."

"Dat doorzettingsvermogen hoort echt bij mijn vak: er is geen excuus om niet het toneel op te gaan. Tenzij je geblesseerd bent of ziek. Angst is geen reden om niet op te gaan. Mijn lichaam heeft het gewoon overgenomen op dat moment."

Wat helpt je er doorheen op zo'n moment, of wat werkt juist averechts?

"Voor mij was het heel fijn dat mijn artistiek leider de juiste toon aansloeg: 'Het ging niet helemaal lekker, maar morgen heb je weer een kans'. Iemand moet in je geloven, zeker als je dat zelf even niet zo voelt.

Ik werd me er ook snel van bewust dat het een black-out was vanwege faalangst, dus ik haalde er een belangrijke les uit over hoe belangrijk zelfvertrouwen wel niet is. Nog steeds kan ik zenuwachtig worden voor een première of een grote show, maar dan probeer ik mijn gevoel om te draaien. Ik zie dat een beetje als alle deuren en ramen van mijn brein openzetten, zodat al je zintuigen op scherp staan. Als er dan iets misgaat, kan ik er volledig op vertrouwen dat mijn lichaam het overneemt."

Waar komt die faalangst vandaan?

"Door de wereld waar ik in werk, denk ik. Op de dansschool werd er altijd al gekeken naar wat er niet goed was: 'Die rol kan jij niet dansen' of 'Jij kan maar beter niet auditie doen bij een groot gezelschap'. Als je het vaak genoeg hoort, ga je er vanzelf in geloven.

Aan het einde van het jaar kregen we rapportcijfers, voor je gevoel voor dans en techniek, maar ook voor de proporties van je lichaam bijvoorbeeld. Hoe kan je daar de ene keer een 7 voor halen en het jaar erop een 6? Terwijl er niets is veranderd. Vervolgens ga je rapporten vergelijken met je klasgenoten en zitten malen over hoe je je cijfer omhooghaalt. Maar dat kán gewoon niet, je bent met je lijf geboren. Uiteindelijk heb ik ermee om leren gaan, maar een van moeilijkste dingen van de danswereld is dat er zoveel nadruk ligt op wat niet goed gaat."

Hoe heb je daarmee leren dealen?

"Toen ik 16 jaar was, had school mij aangemeld voor een wereldwijde balletcompetitie en vervolgens werd ik niet aangenomen. Verschrikkelijk. Maar naarmate je ouder wordt, begrijp je ook wel dat het niet altijd betekent dat jij niet goed genoeg bent. Soms zijn ze gewoon op zoek naar iets anders. Die tegenslagen moet je snel loslaten, want je hebt er niets aan. Zolang jij maar 100 procent hebt gegeven, dat is het enige wat je kan doen."

"Als ik nu stress of druk voel van werk, denk ik: wees moedig, wees moedig, wees moedig. Ik spreek mezelf op die manier moed en zelfvertrouwen in. Wat is falen nou eigenlijk? Hoe erg kan het zijn? Ik besef steeds beter dat de angst voor het falen zo groot en beklemmend kan zijn dat je dingen niet doet. Dat is pas zonde."

Altijd blijven proberen?

"Dat moet wel als je professioneel wilt dansen. Toen ik 10 jaar was, werd ik aangenomen op het Koninklijk Conservatorium en mijn leraren zeiden: 'Moet Fay dat nou wel doen, het wordt vast te veel voor haar'. Ze waren bang dat mijn faalangst me parten zou spelen en de druk te hoog was. Ik ben tóch gegaan en hoewel ik daar altijd veel heb mogen dansen, mooie rollen kreeg en een goede tijd heb gehad, weet ik nog dat een leraar zei: 'Fay, je legt de lat te hoog. Focus je op kleinere gezelschappen, dan heb je tenminste een kans'. Het komt vast voort uit goede bedoelingen, maar op die manier word je klein gehouden en dat is zonde. Ik heb uiteindelijk twintig audities gedaan bij topgezelschappen en geen baan gekregen. Mijn leraar had gelijk, maar ik had het in ieder geval wél geprobeerd, dus ik zag het niet als verlies."

"Als ik het helemaal geen kans had gegeven en dán bij een mediocre gezelschap was beland, had ik dat veel meer als falen gezien. En uiteindelijk kreeg ik de kans van mijn leven."

Bij het Nederlands Dans Theater?

"Ja! Als bij toverslag werd ik uitgenodigd voor een auditie. En dan te bedenken dat ik zelf na al die afwijzingen daarvoor helemaal niet meer auditie durfde te doen bij het NDT. Ook al was dat altijd een grootste droom geweest. Eigenlijk was het seizoen al begonnen, dus ik rekende helemaal nergens op. Maar er werd iemand zwanger en ze hadden een nieuwe danser nodig. Ik heb samen met twee meiden auditie gedaan en toen ik zondag in de trein zat naar Arnhem, ging de telefoon: 'Je hebt de baan, kan je morgen beginnen?'. Ik heb die treinreis zitten huilen van geluk, de conducteur kwam zelfs even vragen of het wel goed met me ging. A dream come true."

Liever geen black-outs meer, maar een blunder hier en daar?

"Daar is niets mis mee, je leert er ook steeds beter mee omgaan. Ik probeer het falen te omarmen. Ik vertrouw erop dat als er iets misgaat, dat een kans is om iets nieuws te ontdekken. Ook live op het toneel. Zolang je blijft bewegen, weet je nooit wat voor nieuwe of gave dingen je ontdekt."

In de maand september speelt Fay van Baar in de voorstelling 'Endlessly Free' van het NDT. De voorstelling is live te zien voor een kleiner publiek en kan ook online worden bekeken.