Het zalig falen, met Gerrit Janssens

Voor zijn meest recente boek Len, put Gerrit Janssens (45) uit zijn eigen ervaring als vader. Samen met zijn vrouw heeft de auteur twee zoons van 13 en 15 jaar, van wie de oudste lange tijd moeilijk opvoedbaar was. De situatie legde enorm veel druk op het gezin – en zette Janssens aan het denken: wat doe ik verkeerd? Ik sprak hem over de angst om te falen als ouder en hoe hij er uiteindelijk in slaagde om zijn gezin weer op de rails te krijgen.

Wat had jij van het ouderschap verwacht voordat je kinderen kreeg?

"Goh... Ik denk dat je op zoek bent naar harmonie in een gezin. Je houdt wel rekening met wrijving en spanning, en je weet dat je af en toe grenzen zal moeten trekken als ouder – of je kind nou 1,5 of 15 jaar is. Die grenzen zorgen ook voor wrijving en spanning, maar je streeft uiteindelijk naar evenwicht en harmonie binnen je gezin. Dat geldt ook voor hoe je als ouders de opvoeding ervaart. Het is al moeilijk genoeg om op dezelfde golflengte te zitten als het goed gaat, dus je moet uitkijken dat je elkaar geen dingen verwijt wanneer het helemaal scheefloopt."

"Die harmonie was bij ons heel erg zoek. Toen het heel slecht ging, stond ik 's avonds voor de deur te wachten, om te luisteren hoe het er binnen aan toeging. Werk is vaak al druk en stressvol genoeg, daarna wilde ik thuiskomen in mijn nest. Rust. Geen wrijving met de kinderen. Ik wilde met mijn gezin aan tafel zitten, de deur sluiten en daarmee de wereld buitensluiten. Rustig samenzijn met de mensen die er voor mij het meest toe doen."

Wat hoorde je door de deur heen?

"Ik probeerde op te vangen hoe het ging thuis. Hoorde ik mijn vrouw schreeuwen? Mijn zoon? Soms knalde er een deur. Die situatie verwacht je niet wanneer je aan ouderschap denkt. Niet zo lang of zó systematisch. Week na week. Maand in maand uit."

Dat had te maken met je oudste zoon, waaraan merkte je dat het niet goed ging met hem?

"Aan zijn gedrag, dat kon variëren van ontploffen tot heel teruggetrokken zijn. Fysiek gedrag uiten, soms uitgesproken aanwezig zijn, lawaai maken of heel erg in zichzelf gekeerd zijn. Altijd van nul tot tien, maar eigenlijk zat hij nooit ergens in het midden.

Als hij een woede-uitbarsting had, was dat niet gewoon, maar uitzinnig: roepen, tieren, schreeuwen, trappen. Hij leek dan helemaal van de wereld, buiten zichzelf. Op die momenten kon je hem onmogelijk kalmeren of überhaupt bereiken. Dan leek er niets anders op te zitten dan hem afzonderden. De deur ging dicht, maar niet op slot natuurlijk."

"Vervolgens moest alles in zijn kamer eraan geloven. We deden geregeld even de deur open om te checken of hij kon kalmeren, maar nee. Deze buien duurden niet een half uurtje, maar gingen uren door. Soms de hele voormiddag. Uiteindelijk hield het op, omdat hij fysiek en mentaal was uitgeput, niet omdat hij emotioneel rustiger werd of tot zichzelf kon komen.

Daarnaast krijg je vaak signalen van buitenaf. Andere ouders die adviseren dat je strenger moet zijn of het anders aan moet pakken. Professionals die soms met slecht advies komen. Toen hij 7 of 8 jaar was, zeiden ze op school: 'Het gaat niet goed met hem, hij functioneert niet meer'. Er zijn toen testen gedaan waaruit bleek dat het slecht ging met zijn welzijn. Op dat moment konden wij gevoelsmatig al niet meer vertrouwen op advies van buitenaf. Ik dacht: ik zie geen oplossing meer, ik weet niet hoe we hieruit moeten geraken."

"Ik vond die radeloosheid wel treffend, dat is het moment dat je beseft: dit hoort niet te gaan zoals het nu gaat. Hem dan niet meer kunnen helpen, dat is het ergste, als ouder niet meer weten hoe je jouw kind moet helpen. Dat is het dieptepunt geweest."

Kon je daar met je partner over praten? Durf je dat aan elkaar toe te geven?

"Gelukkig wel. Achteraf gezien hebben we elkaar altijd in evenwicht kunnen houden. Als ik het niet meer kon, pakte zij het op – en omgekeerd. Daarin hebben we elkaar gevonden en we zijn er als koppel ook sterker uit gekomen, het heeft onze relatie versterkt. Als gezin hebben we geleerd makkelijker te praten over ons welzijn en onze emoties. We geven het aan als het niet meer gaat. Wij geven onze kinderen de ruimte om het daarover te hebben. Dat is deels karakter, maar we hebben het ook moeten leren."

Als je onder zoveel druk staat als gezin, is praten misschien wel de enige uitlaatklep. Anders ontploft de boel.

"We hebben genoeg ontploffingen gehad om te weten hoe we die kunnen voorkomen. De sleutel bleek voor een groot deel te zitten in erkenning. Je hebt als ouder zo snel de neiging om te willen ingrijpen. Maar alleen vanuit het kader dat je kent als ouder: helpen, sturen, oplossen. In de praktijk heeft het helemaal geen zin om meteen oplossingsgericht te zijn, je moet je kinderen eerst het gevoel geven dat ze gehoord worden. Dat hun ervaring er mag zijn, zonder dat iemand met veel meer levenservaring of invloed direct allerlei oplossingen aandraagt."

Voelde het soms alsof anderen een oordeel hadden over jou als ouder?

"Die ouderrol ligt heel gevoelig. Als jonge ouder heb je enorm veel bevestiging nodig van je omgeving: dit doe je goed. Vanaf het moment dat je kinderen krijgt, gaat er een switch om als het ware. Je krijgt er als het ware een paar voelsprieten bij, die maken ook dat je enorm gevoelig wordt voor feedback op je rol als ouder. Gelukkig zijn er een aantal mensen in onze omgeving die ons erkenning gaven als het zwaar was. Soms stonden zij ook meteen klaar met advies of oordelen."

"Die oordelen kunnen heel hard aankomen, ook met de beste bedoelingen is iets niet per se de juiste aanpak voor jouw kinderen. Eigenlijk maakten die mensen dezelfde fouten naar ons, als wij naar onze oudste zoon deden: meteen oplossingsgericht denken. Terwijl je soms alleen maar iets van je af wil praten of in ieder geval niet altijd zit te wachten op nog meer advies van buitenaf."

Heb je weleens gedacht: ik kan dit niet meer.

"De situatie heeft bij ons zo'n twaalf jaar geduurd in totaal. Wat er binnenshuis gebeurt, werkt zich ook steeds meer naar buiten. Niet alleen op school, ook in je eigen job ervaar je meer stress. De hoeveelheid mensen die begrip blijft tonen door de jaren heen, die kan je op één hand tellen. Dat maakt het echt zwaar – en wij hebben lange tijd geen kapstokken gehad om de boel weer op de rails te krijgen.

Eén stresspiek op een vlak kan je wel een tijdje aan. De stress deint uit. Een tijdje geleden heb ik tegen een burn-out aangezeten omdat de stress op alle vlakken te veel werd. Je lijf zegt dan: je denkt wel dat je dit aankan, maar dat is niet zo. Op een gegeven moment kreeg ik bij het geluid van een e-mail alweer de schrik: dat zal school wel weer zijn. Wat is er nu aan de hand?"

"Ik denk dat het de wanhoop is voor alle ouders, dat gevoel dat je geen grip meer krijgt op je gezin. Mijn vrouw en ik hebben dat bijna twaalf jaar meegemaakt. Wat moet je doen wanneer opvoeden niet meer lukt? Niemand waarschuwt je daarvoor als je aan kinderen begint. Niemand waarschuwt je voor het feit dat je het helemaal kan verliezen, de weg kan kwijtraken als ouder. Mijn therapeut heeft toen gezegd: 'Nu ga je de stekker eruit trekken, je gaat tijd nemen om thuis tot rust te komen'. Gelukkig maar, want anders was ik echt onderuitgegaan."

Nu gaat het veel beter met je oudste zoon, waar komt dat door?

"Dat heeft alles te maken met de juiste professionele hulp. Onze zoon is niet in één hokje te plaatsen. Daarom zou ik willen pleiten voor een meer contextuele aanpak, dat hangt vast aan het dynamisch kindbeeld. Het gedrag van kinderen verandert afhankelijk van de situatie en context waar hij of zij zich in bevindt. Dat geldt ook voor mijn oudste zoon, maar het heeft in zijn geval lang geduurd om die enorme lappendeken aan elkaar te breien."

"Sinds wij dit begrijpen en niet meer oplossingsgericht met hem omgaan, gaat het beter. Hij zit nu ook op een andere middelbare school die veel meer structuur geeft, en in zijn voetbalteam gaat hij ook stapjes vooruit. Als ouders moet je alleen wel aanvaarden dat een stapje vooruit soms ook wordt gevolgd door twee stappen terug.

Pas als je de juiste hulp krijgt en eventuele diagnose vindt voor je kind, krijg je als ouders de juiste kapstokken om hem of haar te helpen. Een van die kapstokken voor ons was om anders met hem te communiceren. Wij zijn verbaal heel sterk; mijn vrouw is docent Nederlands en Engels, ik ben als schrijver ook goed met woorden en onze jongste zoon is ook niet op zijn mondje gevallen. Mijn oudste zoon heeft dat niet en dat is heel frustrerend geweest voor hem, zeker omdat wij altijd in die verbale modus gingen. Inmiddels hebben we geleerd om de lat verbaal wat minder hoog te leggen. Daardoor communiceren we beter met elkaar."

Als ouder ben je niet voorbereid op een moeilijk opvoedbaar kind, waar had je meer hulp in willen krijgen?

"Het was fijn geweest als er een praatgroep was geweest voor ouders op school om dit soort problemen te bespreken. Als je je een beetje lost voelt en iemand vraagt hoe het gaat, zegt: 'Eigenlijk helemaal niet goed'. Door het gesprek te beginnen, vang je soms op dat het bij andere gezinnen ook heel moeizaam gaat. Ik denk dat het nuttig kan zijn om in een schoolcontext, maar zonder leerkrachten, dit soort problemen te bespreken. Daardoor doorbreek je het gevoel van isolatie. Dat gevoel dat je er alleen voor staat is heel erg. Ik zou anderen adviseren om dat eerder te doorbreken."

Zijn er nog meer dingen die je andere ouders zou willen meegeven?

"Je mag beginnen met je eigen welzijn. Eerlijk zijn tegen jezelf: hoe gaat het met mij? En hoe voel ik me in de rol als ouder van of partner van? Je moet in de spiegel durven kijken en eerlijk tegen jezelf durven zeggen of het nog wel gaat. Zo niet, zou ik zo snel mogelijk professionele hulp zoeken. Probeer niet alles op één hoop te gooien, je kan op verschillende plekken stapjes vooruitzetten. Compartimenteren is voor ons heel belangrijk geweest. Je kan stapjes vooruit doen bij voetbal, terwijl het thuis nog niet beter gaat. Door het als losse deeltjes te zien, kon onze oudste zoon toch al wat meer zelfvertrouwen winnen in bepaalde delen van zijn leven. Dat is belangrijk.

Hou communicatielijnen open met elkaar en met je kinderen, dat is ook belangrijk. Wees daarbij wel bewust van je eigen bagage en de bril die je opzet. En probeer mensen te vinden die in hetzelfde schuitje zitten, om te kijken of je iets aan elkaar hebt. Al is het maar dat je naar elkaar kan luisteren en een stukje erkenning kan geven."

Jouw boek gaat over twee broers, waarvan de oudste het heel moeilijk had – en het daarmee thuis ook moeilijk maakte. Een duidelijke overeenkomst met jouw gezin, hoe gaat het met jouw jongste zoon?

"Ik denk wel dat mijn jongste het moeilijker heeft gehad dan hij heeft laten blijken. Maar het gaat goed met ons alle vier. Daar ben ik blij om, want daar hebben we hard voor gewerkt. Misschien komen er later dingen bij hem naar boven, die we niet hebben voorzien. Maar goed dat hoort er ook een beetje bij, dat kan je niet helemaal ondervangen."

Herken je dingen van jezelf in je kinderen?

"Ja, ongelofelijk, ik lijk veel meer op de oudste. Wij zijn de introverte, zachte, teruggetrokken binnenvetters. Mijn vrouw en onze jongste zijn de luide, uitbundige, verbaal aanwezigen in huis. Je verbaast je over hoe snel dingen terugkomen in de volgende generatie, er is geen sterkere spiegel dan ouderschap. Maar dat geldt ook voor het leven met mijn lief hoor, het is heel moeilijk om qua opvoeding altijd op diezelfde golflengte te blijven zitten. En terwijl je daaraan werkt, leer je ongelofelijk veel over jezelf. Maar nu de doodgewone dingen goed gaan, merk ik dat het ook goed gaat met ons."

De roman Len, van Gerrit Janssens is begin september uitgekomen en verkrijgbaar via deze link.