De behandeling van PCOS: 'Zwangerschap is niet het énige doel'

In het kader van de Week van de Vruchtbaarheid nemen we deze week een aantal aspecten van het zwanger worden (of niet lukken daarvan) onder de loep. Met vandaag: wat is PCOS en waarom moeten we voor de behandeling verder kijken dan een kinderwens?

Tussen de 10 en 18 procent van de vrouwen heeft polycysteus-ovariumsyndroom, oftewel PCOS. Toch wordt het lang niet altijd herkend door huisartsen en specialisten. Ook vrouwen zelf hebben niet altijd in de gaten waar hun klachten vandaan komen. Los van het feit dat de klachten voor ongemak kunnen zorgen, kunnen deze aandoeningen ook invloed hebben op je vruchtbaarheid en hoe makkelijk het is om natuurlijk zwanger te worden.

Het hoeft niet erg te zijn

Er zijn een aantal signalen die erop kunnen wijzen dat je PCOS hebt, waarvan een onregelmatige cyclus waarschijnlijk de het meest opvallende is. Dat komt doordat de eitjes in de eierstokken zich niet goed ontwikkelen, met als gevolg: veel halfontwikkelde eiblaasjes die in de eierstokken achterblijven. Deze worden cystes genoemd. En die blaasjes zorgen er weer voor dat je minder vaak – of helemaal geen – eisprong hebt. Dan ben je minder vaak ongesteld, maar het kan ook langer duren om zwanger te worden.

Ook overgewicht, acne en overbeharing kunnen wijzen op PCOS, een gevolg van de hoge mate van testosteron die vaak gepaard gaat met de aandoening. Al met al zorgt het dus voor de nodige ongemakken, die je waarschijnlijk liever kwijt bent dan rijk.

Kom maar terug als je kinderen wilt

Daarom schrijven huisartsen regelmatig een recept voor de anticonceptiepil voor bij patiënten die nog geen kinderwens hebben. De hormonen een oestrogeen en een progestativum zorgen ervoor dat de acne en overbeharing minder worden. Bovendien is een regelmatige cyclus ook wel fijn, met het oog op de maandelijkse 'grote schoonmaak' die menstruatie heet.

Als je wél kinderen wilt, zijn er verschillende behandelingen denkbaar om de cyclus op gang te brengen, weet Sophie Schellekens (30) uit eigen ervaring. "Toen ik in 2018 een artikel las over PCOS, werd het in één klap duidelijk: dit is wat ik heb." Ze besloot direct naar de huisarts gegaan en niet veel later werd haar gevoel bevestigd met een diagnose. "De dokter vertelde dat ik eens na moest gaan denken over mijn kinderwens, omdat het bij mij wat langer zou kunnen duren."

Hormoonbehandeling

Toen de knoop eenmaal was doorgehakt, mochten Sophie en haar vriend zich melden bij de kinderwenspoli. "Daar zijn we in januari 2019 gestart met een traject. Dat betekende stoppen met de pil, maar ook zes weken van tevoren geen alcohol meer bijvoorbeeld. Laat staan sigaretten. Je wil niet dat het zaad of de eitjes blootstaan aan die slechte invloeden." Sophie werd behandeld met Letrozol en Metformine, dat laatste slikte ze iedere dag – de hele cyclus door. "Op een gegeven moment slikte ik Letrozol vijf dagen lang, dat was bedoeld om het eitje tot rijping te laten komen, zodat-ie zou springen." Richting haar eisprong mocht ze langskomen voor een echo. "Als het eitje dan klaarstaat, weet je: we hebben een taak en moeten er nu voor gaan", grinnikt Sophie.

Het kan ook voorkomen dat er nog geen eitje rijpt, en dan wordt de medicatie opnieuw afgestemd. "Ik heb ook een maand gehad waarin ik te veel had gekregen, toen stonden er drie eitjes paraat. Ik dacht: yes, let's go. Maar de artsen waren het daar niet mee eens omdat de kans op een drieling dan te groot is. Dat wordt al gauw een risicovolle aangelegenheid." Dat zijn wel momenten waarop je intens verdriet kan ervaren. "Mijn eierstokken deden pijn en ik voelde aan alles in mijn lijf dat ik vruchtbaar was. Nu werd daar toch weer een stokje voor gestoken."

"Uiteindelijk heb ik alsnog veel mazzel gehad, want in april werd ik zwanger. Al ben je toch voorzichtig in je optimisme en euforie, want je weet dat er nog van alles mis kan gaan." Het valt Sophie op dat er vaak niet over wordt gepraat als het moeizaam gaat of niet lukt. "Sommige mensen zijn vijf jaar bezig en staan dan nog met lege handen. Het is ook niet niks om zoveel hormonen te slikken, dat is heftig om door te maken. Dus ik kan me best voorstellen dat mensen op een gegeven moment afhaken."

Een andere kijk op behandeling

Gynaecoloog Barbara Havenith pleit voor een bredere visie op de behandeling van PCOS. "Vrouwen met PCOS kunnen zwanger worden en het is lang niet altijd nodig om met kunstmatige hormonen te behandelen", zegt ze. "Het is mijn ervaring dat je met voeding al veel kan bereiken." De aandoening gaat hand in hand met voeding omdat vrouwen met PCOS meestal ook een insulineresistentie hebben. "Die resistentie wordt als voorstadium van diabetes type 2 gezien", legt de gynaecoloog uit.

Binnen de geneeskunde vragen mensen zich af welke van de twee verantwoordelijk is voor de ander, een soort kip-en-ei-kwestie dus. Maar je kan je afvragen of je een definitief antwoord op die vraag nodig hebt voor de behandeling ervan. "Bij de Vrouwenpoli in Boxmeer zien we dat de klachten bij veel patiënten overgaan wanneer ze hun voeding aanpassen."

Het gaat dan niet alleen om het overgewicht van de patiënt aanpassen, want de resultaten van een caloriearm dieet blijven regelmatig uit, weet Havenith. Zij ziet in de praktijk veel voordelen in een koolhydraatarm dieet. "Op die manier werk je de insulineresistentie tegen en hoef je geen honger te lijden."

Zwangerschap is niet het enige doel

Omdat deze visie nog niet haar weg heeft gevonden naar de reguliere behandeling van PCOS, zou het goed zijn als er meer onderzoek wordt gedaan naar de invloed van voeding. Maar de gynaecoloog uit Boxmeer weet dat dit in de praktijk lastig is. "Bij onderzoek naar medicatie kan je testen met placebo's, maar bij voeding gaat dat niet." Toch geldt in deze kwestie misschien: baat het niet, dan schaadt het niet. "We mogen best weleens kritisch kijken of de hoeveelheid koolhydraten die we gewend zijn te eten wel normaal of nodig zijn. Ze zorgen voor suikerdip, waardoor je ook weer eerder honger krijgt."

"Door de pil voor te schrijven, kijken we alleen naar het bloedingspatroon en vervolgens worden er andere hormonen voorgeschreven als de kinderwens opspeelt", legt Havenith uit. Maar daarmee plakken we eigenlijk twee pleisters die het onderliggende probleem niet verhelpen. "Volgens mij is het een misvatting dat zwangerschap het enige doel moet zijn van behandeling voor PCOS. Je wil uiteindelijk gewoon een gezond lijf."

Heb je een onregelmatige cyclus of een van de andere veelvoorkomende symptomen van PCOS? Maak dan een afspraak met de huisarts of gynaecoloog.