IVF of ICSI: 'Het is een aanslag op je relatie, maar wij zijn naar elkaar toegegroeid'

In het kader van de Week van de Vruchtbaarheid nemen we deze week een aantal aspecten van het zwanger worden (of het niet lukken daarvan) onder de loep. Vandaag kijken we naar IVF en ICSI, twee veel gebruikte methodes bij koppels die niet spontaan zwanger worden. Hoe is het voor koppels zelf, wat betekent het voor hun relatie en wat doet het met je lijf? Dat vraag ik aan Sanne (37) en Rowdy (40), die twee jaar geleden een zoon kregen via ICSI. IVF-verpleegkundige Claudia Kruider en kinderwenscoach Brenda ten Have-Straatman vertellen wat volgens hen belangrijk is in de begeleiding tijdens dit soort trajecten.

Hoe het werkt

In 1978 werd de in-vitrofertilisatietechniek (IVF) voor het eerst succesvol toegepast en werd Louise Brown geboren in Groot-Brittannië. Sindsdien zijn er meer dan 8 miljoen IVF-baby's geboren en wordt de techniek steeds geavanceerder. Zo werden er vroeger vaak meerdere embryo's teruggeplaatst om de kans op succes te vergroten, houden artsen nu veel meer rekening met de gezondheidsrisico's die zijn verbonden aan een meerlingenzwangerschap.

In aanloop naar de bevruchting, moet je als vrouw jezelf speciale hormonen (FSH) toedienen om eicelgroei te stimuleren. Zodra de eitjes klaar staan om te springen worden deze via een punctie uit het lichaam gehaald en op een petrischaaltje geplaatst en op kamertemperatuur bewaard. Er worden ook zaadcellen aan toegevoegd en na 24 uur is te zien of de eicel inderdaad bevrucht is en vervolgens wordt er nog langer gewacht om te zien of er ook celdeling ook plaatsvindt en dus een embryo ontstaat. Als dát het geval is, wordt deze teruggeplaatst in de baarmoeder. "Hoewel we heel veel kunnen", zegt Claudia Kruider van het Amsterdam UMC, "spelen er wel dusdanig veel factoren in het IVF-proces, dat het ook op veel punten mis kan gaan." Zo heeft het te maken met hoeveel eicellen groeien, hoeveel er gepuncteerd worden, of deze ook bevrucht worden. "En een terugplaatsing leidt lang niet altijd tot een zwangerschap", aldus Kruider.

Sanne: 'Er klopt iets niet'

Sanne wilde altijd al moeder worden. "Het liefst voor mijn 30ste al", vertelt ze aan de telefoon. En alsof het zo moest zijn, leerde ze vlak voor die verjaardag Rowdy kennen. Na een jaar besloten ze de anticonceptie aan de kant te schuiven – en weer zes maanden later was er nog steeds geen zwangerschap. "Ik voelde al vrij snel dat er iets aan de hand moest zijn. Mijn cyclus is zo regelmatig, daar kan ik de klok op gelijk zetten. Ik kan zelfs m'n eisprong voelen. Als je dan niet zwanger wordt, klopt er iets niet."

Ze had het gevoel dat het aan Rowdy lag, maar vond het best moeilijk om dat vermoeden met hem te delen. Toen er een paar maanden later nog niets was gebeurd, besloten ze naar de huisarts te gaan en in eerste instantie Rowdy's zaad te laten testen. "Een week later mochten we bellen voor de uitslag," vertelt Sanne, "en ongeduldig als ik ben, belde ik als eerste naar de praktijk." Maar de uitslag kreeg ze niet via de telefoon. "We konden beter even langskomen bij de praktijk", zegt Sanne. "Toen wist ik meteen hoe laat het was."

Verschillende behoeften

Rowdy: "De huisarts zei: 'Biologisch zult u nooit vader worden'. Dat voelde als een mokerslag, die middag heb ik wel een paar tranen gelaten." Sanne ging vrijwel meteen over in actiemodus: "Hier laten we het niet bij zitten, dacht ik, dus ik ben meteen met dr. Google aan de gang gegaan. Wat kunnen we nog doen?" Rowdy wilde liever even de tijd nemen om het nieuws te verwerken, alvorens meteen door te gaan. "Ik werk als regieverpleegkundige in het ziekenhuis en ben er meestal geen voorstander van om medische informatie online te zoeken."

Die verschillende behoeften zorgden af en toe best voor frictie bij het stel. "Ik zat dagen achter de computer en verzoop bijna in alle informatie. Daarnaast ben ik wat spiritueler dan Rowdy, dus ik wilde ook naar oosterse geneeskunde kijken", legt Sanne uit. "Hij wilde liever eerst precies uitzoeken waar het probleem aan lag en van mij moest hij vitamines slikken, sporten en gezond eten. Ik heb me ook boos gevoeld: jij bent degene waar het aan ligt, maar ík ben nu m'n stinkende best aan het doen. Ik moet straks al die behandelingen ondergaan", legt Sanne uit. "Nu begrijp ik beter dat hij zich al schuldig genoeg voelde, het is ook nogal wat als je hoort dat je geen vader kan worden."

Kinderwenscoach Brenda ten Have-Straatman herkent het beeld dat Sanne schetst. "Mensen hebben hun eigen manier om met tegenslagen om te gaan. De een wil sporten, klussen of andere afleiding om het hoofd leeg te maken. Terwijl de ander meer ruimte wil maken voor het verdriet door erover te praten, samen te zijn, te knuffelen of te huilen." Datzelfde geldt voor de aanpak: niet iedereen wil meteen een stappenplan uitdenken. "Maar doordat die behoeften zover uiteen kunnen liggen – en je dierbaren misschien niet helemaal begrijpen wat je doormaakt, kan je je behoorlijk eenzaam voelen na zo'n slechtnieuwsgesprek."

Humor biedt troost

"Maar," vervolgt Rowdy, "als Sanne eenmaal iets in haar hoofd heeft, krijg je haar niet zomaar op andere gedachten." Dus besloot het stel zich al snel te laten doorverwijzen naar het ziekenhuis. Daar was de toon gelukkig al heel anders, want ook met lage zaadkwaliteit, kan je tegenwoordig vaak wél biologisch vader worden. "Daar kreeg ik eigenlijk meteen weer hoop: hier gaan we voor." Vanaf dat moment probeerde het stel ook de humor van hun situatie in te zien. "Toen ik extra onderzoeken kreeg in het ziekenhuis, zei de arts: 'Juist, u bent hier voor het klote(n)onderzoek'. Daardoor wordt het wat minder zwaar op de hand."

"En Rowdy heeft ook veel zelfspot gelukkig", vult Sanne aan. "Hij schaamt zich er niet voor en zegt gewoon: 'Mijn zaad is zo slecht, het zwemt niet eens, maar knikkebolt een beetje'. Dat maakt het voor onszelf makkelijker om erover te praten, maar voor onze omgeving ook."

Het traject

Vervolgens moest het stel een keuze maken wat betreft hun traject. Gezien de lage zaadkwaliteit van Rowdy zouden ze met ICSI de meeste kans op succes hebben. Daarbij wordt de zaadcel geïnjecteerd in de eicel, en hoeft die dus helemaal niet te zwemmen. Sanne: "Ik moest kiezen of ik veel hormonen wilde spuiten en dan sneller zwanger zou worden, of dat ik weinig hormonen zou krijgen en dan langer bezig zou zijn." Jouw lijf, jouw keuze, klonk het om haar heen. "Daardoor voelde het wel alsof ik er alleen voor stond, maar ik heb mijn gedachten opgeschreven en koos uiteindelijk voor het traject met minder hormonen."

In de praktijk bleek die aanpak emotioneel zwaarder dan verwacht. "Ik had weliswaar weinig last van de hormonen qua humeur, maar met minder hormonen rijpen er ook minder eitjes." Die eitjes moeten rijp zijn, zodat ze met een naald gepuncteerd kunnen worden. "Tijdens die punctie steken ze een dikke naald door je vaginawand, die zuigt de eicellen er als het ware uit. Je krijgt dan een roesje of paracetamol tegen de pijn." Maar het blijft een hele vervelende procedure, legt Sanne uit. "Ze moesten vaak hard op mijn buik drukken, er staat spanning op je bekkenbodem en je blaas staat onder druk."

Geen garantie voor succes

Het allervervelendste was dan ook dat het niet altijd lukt om de eitjes te pakken te krijgen – en dan zijn de kuur, het spuiten en de procedure voor niets geweest. "Je moet het zien als een ballon waar een minuscuul eitje inzit, maar soms prikt die naald de ballon leeg en in dat geval is het vrijwel onmogelijk voor de naald om die eicel te pakken te krijgen." Tijdens hun eerste ICSI-traject heeft ze wel vijf puncties gehad, waarbij maar één keer een eicel meekwam. "Dat was emotioneel megazwaar."

Voor mannen is het traject een stuk minder ingrijpend. Die moeten op een moment rondom die punctie een bezoekje brengen aan 'de rukbunker', zoals Sanne en Rowdy het noemen. Die ruimte is weliswaar ongezellig en klinisch, maar dat staat volgens Rowdy niet in verhouding tot wat Sanne mee moest maken. "Het was vreselijk om te zien dat die puncties bij haar zoveel pijn deden", zegt hij. "Vooral omdat ik weet dat het aan mij ligt."

"Als de oorzaak bij de man ligt, voelen zij zich vaak heel schuldig", ziet Kruider in het ziekenhuis. "Zeker omdat de behandeling voornamelijk zwaar is voor vrouwen." En omdat er zoveel factoren meespelen, verkijken mensen zich vaak op de slagingskans van IVF of ICSI. "Er wordt al gauw gedacht: je hebt een zaadje en een eitje nodig, en dan ben je er. Maar er moeten genoeg zaadjes zijn, genoeg eicellen. Als je die bij elkaar stopt moeten de cellen zich zodanig delen dat er een embryo ontstaat, want dan heb je pas een terugplaatsing in de baarmoeder." Maar ook bij een terugplaatsing blijft het vruchtje niet altijd zitten. 36,2 procent van de terugplaatsingen resulteert in een zwangerschap van 10 weken of meer. 

"Als er wel een eicel meekomt, zijn de dagen erna dan ook retespannend", herinnert Sanne zich. Dan moet je twee dagen wachten, terwijl jullie cellen in een lab liggen te broeden. "Dan krijg je een telefoontje, en wanneer het lab zelf belt, is het goed nieuws. Maar als de verpleegkundige belt, is het niet goed. Dan moet je opnieuw hormonen spuiten en een punctie."

Miskraam

Na de derde punctie werd het stel zwanger. "Maar toen we bij zeven weken een echo kregen, was er geen hartslag." Dat kan dus ook nog gebeuren. "Emotioneel waren we daar helemaal stuk van", herinnert Rowdy zich. Al wilde Sanne meteen weer in strijdmodus. "Ik wilde meteen door met een volgende punctie, terwijl je na een miskraam ook pauze mag nemen. Ik moest en zou door, maar dat heeft me wel genekt. Mijn leven stond on hold. Waar de rest van de wereld gewoon doorging, leefde ik van cyclus naar cyclus. Ik heb mezelf alles ontzegd op het gebied van eten en alcohol. Ik slikte alle mogelijke vitamines." Uiteindelijk volgde er zo'n traumatische punctie, dat ook Sanne wist: nu is het klaar.

"Ik vond het vreselijk dat ze er zo aan onderdoor ging," geeft Rowdy toe, "dus ik heb ook getwijfeld of onze kinderwens 't wel waard was om zoveel voor te moeten opofferen." Ze hebben een half jaar pauze genomen weer even op adem te komen.

Mentale en emotionele steun

Die ruimte moet je jezelf gunnen, weet Kruider van haar werk in het ziekenhuis. "Er zit zoveel strijdlust in mensen, dat veel koppels na een negatieve uitslag meteen denken: en door. Maar dat verdriet komt altijd weer terug. De rouw haalt je als het ware in, dus dat moet je een keer onder ogen gaan zien."

Wanneer er behoefte aan is, kan het ziekenhuis patiënten doorverwijzen naar een maatschappelijk werker. Maar psychische of emotionele steun is geen standaard onderdeel van vruchtbaarheidstrajecten. Kinderwens- en miskraamcoach Ten Have-Straatman denkt dat hier meer aandacht voor moet komen. Naast haar opleiding tot maatschappelijk werker, volgde ze in België een opleiding gespecialiseerd in de begeleiding van mensen met een kinderwens. "Binnen de ggz begrijpt niet iedereen waar mensen doorheen gaan tijdens of na een vruchtbaarheidstraject. Dan wordt er soms advies gegeven, waar mensen niet veel aan hebben, zoals: 'zoek afleiding' of 'je moet er gewoon niet zo mee bezig zijn'. Terwijl je misschien concreet advies wil over hoe je er met je omgeving over moet praten of gewoon bevestigd wil krijgen dat je angsten reëel zijn." Mensen met een onsuccesvol traject worden helemaal vaak vergeten, denkt de coach. "Dan sta je buiten in je uppie, en zoek het maar uit verder. Als je jaren in strijdmodus hebt gezeten, bezig bent geweest met echo's en spuiten, dan val je daarna juist in een zwart gat."

Derde keer raak

Sanne en Rowdy hadden weliswaar een adempauze, maar waren nog niet klaar. "Ik weet nog dat we samen naar de kermis gingen", vertelt Sanne. "En toen we na een ritje de achtbaan uitkwamen, voelde het alsof we daadwerkelijk de achtbaan van het eerste traject achter ons lieten." Daarna besloot ze voor de hyperstimulatie te gaan en dus meer hormonen te spuiten. "Door die behandeling rijpen er meer eicellen en heb je bij iedere punctie meer kans." Na de eerste ronde hadden Sanne en Rowdy drie embryo's. "De eerste twee terugplaatsingen leverden niet op en onze derde en laatste kans is Tygo", zegt Sanne over haar zoontje die onlangs 2 jaar werd.

"Hij is zo'n cadeau", zegt Rowdy over zijn zoon. "Alle ouders houden evenveel van hun kids, maar ik denk wel dat wij ons iedere dag extra bewust zijn van hoe bijzonder het is dat hij er is." Terugkijkend op de afgelopen jaren, is alles anders gelopen dan het stel van tevoren had kunnen verzinnen. En toch heeft die moeizame weg ook voor mooie dingen gezorgd. "Het is absoluut een aanslag op je relatie, maar dat kan twee kanten op gaan – en wij zijn naar elkaar toegegroeid. Ik had een probleem en daar heeft Sanne veel voor moeten doen en laten. Daar heb ik diep respect voor."

Het stel wil graag nog een tweede kind en Sanne kan bijna niet wachten. Vorig jaar zijn ze weer begonnen met een ICSI-traject. "Net voor de eerste punctie gooide corona roet in het eten. Ik had opgezette eierstokken en zou woensdag een punctie hebben, maar toen werd die afgeblazen omdat we in lockdown gingen." Inmiddels is de behandeling weer opgestart, maar daar is nog geen succesvolle zwangerschap uit gekomen.

"Ik blijf positief," zegt Sanne, "want sinds Tygo er is heb ik meer innerlijke rust gekregen. Een soort onverwoestbaar zelfvertrouwen omdat ik nu weet hoeveel ik aan kan. Ik heb al zoveel doorzettingsvermogen laten zien de vorige keer, daar ben ik heel trots op."

Sanne maakte recent een podcastaflevering over haar ervaringen met ICSI. Benieuwd? Luister 'm via deze link.