Een nieuwe kijk op botox, dankzij artificial intelligence

In Nederland worden er jaarlijks zo'n 400.000 cosmetische behandelingen gedaan, waarvan om en nabij 250.000 botox-behandelingen. Niet zo gek, want het is volgens cosmetisch artsen een relatief veilige en toegankelijke manier om rimpelvorming tegen te gaan. En na acht maanden zoommeetings leeft het gevoel bij artsen dat meer mensen iets willen doen aan hun voorkomen. "Er is steeds meer mogelijk", zegt cosmetisch arts Marsha Wichers, die een eigen praktijk heeft in Leiden. "Maar dat betekent ook dat mensen steeds verder gaan."

Dat heeft volgens de arts onder andere te maken met onze wereld, waarin heel veel maakbaar is. Schoonheid ook. Wat de laatste jaren ook opvalt, is een grote stijging onder jongeren. Zo schreef het Parool eerder dit jaar dat het aantal jonge vrouwen dat een cosmetische ingreep ondergaat, stijgt met 10 procent per jaar. Daar zal social media een behoorlijke vinger in de pap hebben gehad. "De ogenschijnlijk perfecte plaatjes dicteren onbewust een beeld van schoonheid", erkent Wichers. "En daar zijn mensen niet ongevoelig voor." Tel daar een paar slimme instagramfilters die je wenkbrauwen net een beetje liften en voor de beroemde Kylie Jenner-pout zorgen bij op, en je eigen spiegelbeeld valt ineens wel heel erg tegen.

Wat botox doet met onze expressie

Maar dat mensen steeds verder gaan, steeds meer op elkaar gaan lijken en minder expressie hebben in hun gezicht, is niet per definitie een positieve ontwikkeling. Ook niet in de sector zelf. Hoe verenig je je als cosmetisch arts met deze ontwikkelingen? Dat is een vraag waar Wichers zich de afgelopen jaren op een vrij ongebruikelijke wijze mee heeft gebezigd. Naast haar werk in haar eigen praktijk heeft zij twee jaar geleden een masteropleiding gevolgd aan de kunstacademie in Den Haag, om hier een antwoord op te vinden. "Niemand wil te ver gaan met cosmetische ingrepen, of een onnatuurlijk gezicht door plastische chirurgie, maar toch gebeurt het. Als afstudeeropdracht wilde ik software gebruiken die emoties kan lezen, om er zo achter te komen wát er precies met ons gezicht gebeurt als we te veel botox gebruiken. Wat betekent het voor menselijke communicatie?"

Om dat goed in beeld te krijgen besloot Wichers een voor- en na-film te maken van iemand die botox heeft gebruikt. "Ik heb aangeklopt bij een softwarebedrijf dat AI gebruikt om emoties te lezen aan de hand van een aantal punten op je gezicht, en die wilden graag samenwerken." Omdat ze het 't meest ethisch verantwoord achtte, besloot Wichers zichzelf als proefpersoon te nemen. Aangezien ze zelf al jaren botox gebruikt, moest ze de effecten van het middel wel eerst helemaal laten uitwerken. Om vervolgens haar 'natuurlijke' gezicht vast te leggen op beeld. "Dat was al heel interessant voor mij, als arts, maar ook als botoxgebruiker", vertelt ze. "Ik kwam erachter dat je de mimiek van anderen veel beter kan spiegelen zodra de botox uitwerkt, en dat kan helpen in sociaal contact en bij communicatie. Om de vergelijking te kunnen maken, ging ze naderhand weer botox gebruiken en heeft Wichers haar gezicht opnieuw vastgelegd.

We denken aan rimpels, maar vergeten emoties

Als je verbazing wil uitdrukken of verwarring, is het makkelijk wanneer je je wenkbrauwen omhoog kan bewegen. Dat onderstreept wat je zegt. Maar dat non-verbale element in communicatie is een stuk moeilijker voor mensen die te veel botox gebruiken. "Als het om botox gaat, kijken mensen voor het resultaat vaak naar rimpels, maar het gaat eigenlijk over emotie en uitstraling. Wát wil je communiceren? Daarvoor heb je ook je wenkbrauwen en je mondhoeken nodig. Wanneer er zoveel botox wordt gebruikt dat je naast een gladde huid ook alle beweging in je gezicht verliest, stomp je als het ware een beetje af. Het trekt een wissel op de emoties die je kan laten zien."

Een deel van het eindresultaat laat Wichers zien op haar website: "Ik merkte dat het niet alleen moeilijk was om boosheid of frustratie te laten zien terwijl ik door de botox minder goed kon fronsen, het was bijna alsof ik me daardoor ook minder boos voelde. En lachen zorgde ook voor een minder positief gevoel." Ze heeft hiermee ervaren wat ze in de wetenschap de Facial Feedback-theorie noemen, namelijk dat je gelaatsuitdrukking en je brein met elkaar communiceren. Deze conclusie zette Wichers aan het denken over haar manier van werken en hoeveel botox ze gebruikt in haar behandelingen. "Maar mijn inzichten hebben verder niets veranderd in de manier waarop ik mijn cliënten benader", zegt Wichers, "en hoe ik omga met het advies en behandelingen." De conclusies waren eerder een bevestiging. "Als arts ben ik altijd vrij ambivalent geweest over de grens tussen accepteren dat je ouder wordt, ook in je gezicht, en er toch graag goed uit willen zien. Hoe veel laat je doen? Wanneer is het goed genoeg? En welke druk voelen we van buitenaf?"

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand

Een ander dankbaar studieobject zijn de 'real housewives' uit Orange County, Californië. Wichers kan hun plooiloze gezichten helaas niet door de computer laten scannen zónder invloed van botox, maar dankzij de software kunnen we toch zien dat hun woede voornamelijk wordt gelezen als verbazing. Stel je eens voor dat deze dames zonder stembanden door het leven zouden gaan, dan zou hun omgeving denken dat ze in een constante staat van verbijstering verkeren.

Omdat we ons vaak meer bewust zijn van verbale communicatie, zou je bijna vergeten dat ons gezicht een hele belangrijke tool is om woorden kracht bij te zetten. "Als je een gesprek hebt met iemand die verdrietig is of iets heftigs heeft meegemaakt, dan spiegelen we vaak onbewust het gezicht van diegene. Dat kan heel waardevol zijn voor het gesprek", legt Wichers uit. "Aan de andere kant is het voor andere mensen handig om een beetje een pokerface te hebben, waar weinig aan af te lezen is. Die cliënten heb ik ook gehad. Maar ook als het je doel is, kun je er achteraf spijt van krijgen en toch weer meer expressie willen." Het voordeel van botox is dat het een tijdelijke werking heeft, als je meer expressie terug wilt in je gezicht, kan je het middel laten uitwerken.

Vraag je af wát het doel is

Daarom zal Wichers ook geen mensen behandelen die jonger zijn dan 25 jaar. "Tenzij het de reden niet cosmetisch is, zoals bij migraine of acné-littekens." Wichers is niet de enige die een leeftijdsgrens hanteert, omdat artsen zich afvragen of jongeren écht de mogelijke gevolgen van een behandeling kunnen overzien. Daarnaast probeert Wichers haar klanten niet te sturen. "Mensen komen zelf bij mij met een vraag over hun uiterlijk. Nadat ik die heb beantwoord, vraag ik altijd: 'Wil je nog een ander advies? Als hun eerste vraag het enige is, dan laat ik het daarbij." Omdat het een commerciële wereld is en artsen héél veel kunnen, denkt niet iedereen hier hetzelfde over. "Ik vraag me af wat het doel is: je kan een 'perfect' resultaat nastreven, wat in de praktijk vaak neerkomt op 'zo glad en strak mogelijk', óf je neemt de cliënt als leidraad, die soms écht alleen wil voorkomen dat hij of zij een fronsrimpel krijgt."

Maar ook in dat laatste geval zijn cosmetische behandelingen een slippery slope. Voor hetzelfde geld smaakt dat prikje tussen je wenkbrauwen al snel naar meer. Botox is veilig en effectief volgens Wichers, maar het vereist wel de nodige finesse, en dat is waar emotie-herkenningssoftware bij kan helpen. "Zo'n gezichtsanalyse op basis van artificial intelligence kan best confronterend zijn, of je nou al botox hebt gebruikt of nog nooit", licht Wichers toe. "Wat straalt je gezicht uit? Dat is nogal wat om onder de loep te nemen – en lang niet altijd een plaatje waar we zelf aan zijn gewend."

Uiteindelijk wil elke arts dat een klant met een fijn gevoel de deur uitgaat. Zorgt een beetje botox voor meer zelfvertrouwen, dan moeten we daar volgens Wichers niet afkeurend of moeilijk over doen. "Maar als iemand wil blijven zoals-ie is en helemaal niets wil gebruiken, moet diegene daar ook de ruimte voor voelen. Niet alleen zelf, maar ook vanuit onze maatschappij en social media."

En of je nou wel een beetje hulp krijgt van buitenaf of kiest voor au-naturel, één ding helpt zeker, benadrukt Marsha Wichers: "Leer jezelf om aardige gedachten te hebben over hoe je eruitziet. Als je in de spiegel kijkt en je laat de criticus aan het woord, is het geen fijn moment. Dan is het nooit goed genoeg. Leer jezelf liever dat je ouder mág worden, dat je er ouder uit mag zien. Wees een beetje aardig over je uiterlijk."