Hoe je puber je een spiegel voorhoudt (met daarin al je gebreken)

M’n oudste druif werd twaalf dit weekend en vond het tantoe chill dat er geen verjaardagsvisite kwam, en dat de buit gewoon per post werd afgeleverd. En toen ik zingend met de appelkruimeltaart aankwam, hoefde hij echt geen vals concert, gast. De tienertoeren zijn begonnen en ineens herinnerde ik me de wijze raad van een oud-collega: ‘Zorg dat je al je sores hebt opgelost voordat je kind gaat puberen, want je krijgt het keihard om je oren.’

Destijds kon ik er niet zoveel mee, maar aangezien ik met het intreden van deze mijlpaal (12! Musical! Middelbare school!) al een week rondloop als een open zenuw, besloot ik op onderzoek uit te gaan. Is het grootbrengen van een puber echt zo heftig?

“Ho ho ho. Spreek liever van een tiener, of een jongere, dan van een puber,” vindt professor neuropsychologie Jelle Jolles. Hij schreef het boek Leer je kind kennen en ziet de tienertijd liever niet als een periode van kommer en kwel, maar als een tijd van kansen en mogelijkheden. “Door ze pubers te noemen, zet je jongeren verkeerd weg. Ze zijn niet ‘heftig’ en ‘lastig’, maar ze zijn werk in uitvoering. Als je naar ze kijkt als een rups die zich over de jaren ontpopt tot een vlinder, dan begrijp je die onbehouwenheid beter en kun je er ook beter mee omgaan.” 

Nog niet uitgerijpt

Dat zit zo. Volgens Jolles gaat het erom dat je ‘de gebruiksaanwijzing’ van je tiener vindt. Zij hebben namelijk nog een sociaal brein, dat primair open staat voor sociale en emotionele prikkels uit de omgeving. Denk aan leeftijdsgenoten, rolmodellen, influencers en die knappe jongen uit vijf vwo. Aan cognitieve prikkels, een opgeruimde kamer en goede cijfers voor wiskunde valt veel minder te beleven en laat ze daarom eerder koud. Dat is geen onwil, nee, dat komt voornamelijk doordat tieners er simpelweg niet toe in staat zijn. Hun brein is nog niet uitgerijpt en daardoor kunnen ze je het ene moment verrassen met een slimme vraag en het volgende moment iets loeidoms doen. Tieners zijn tot ruim na hun twintigste jaar vol in ontwikkeling, dus het is voor iedereen fijner als je ze niet te vaak overschat. 

Iets wat kinderpsycholoog, en auteur van het boek Pubers zijn leuk, zeker als je ze begrijpt, Tischa Neve beaamt. “Als tienerouder verlies je het van de leeftijdsgenoten. En ook al lijkt het alsof-ie geen behoefte meer aan je liefde, knuffels en goede raad heeft, niets is minder waar. Ze vragen er minder om, maar blijf het geven. Blijf in verbinding met je tiener en werk met kleine, maar bijzondere momentjes aan jullie goede band. Dan voorkom je een hoop gedoe en ga je tijdens een potje bekvechten minder snel over je eigen grenzen.”

Nieuwe rollen

En daarnaast moet je vooral zelf aan de slag, weet Jolles. “Tot een jaar of acht heb je als ouder maar één rol om met je kind om te gaan: sturend. Maar de tiener heeft niet alleen een stuurder nodig maar ook een steuner, en een inspirator. Gaandeweg moet je je als ouder ontwikkelen van zorgverlener via manager, coach, supporter, inspirator tot mentor en uiteindelijk adviseur.” 

Dat managen lukt vaak nog wel, maar daardoor blijf je nog steeds in een hiërarchische positie zitten. Terwijl het voor jezelf en voor je tiener juist beter is om de relatie te laten ontwikkelen. “Het is mooi als je horizontaler wordt met je kind. Wel de routes wijzen, inspireren en adviseren, maar het hem of haar vooral ook zelf laten doen,” vindt Jolles. “Jij kunt wel denken dat je het allemaal weet omdat je ooit zelf jong was, maar jij hebt de lessen uit de jaren ‘90 en 2000 geleerd. We zijn inmiddels al wat decennia verder en niemand weet precies welke gereedschappen er in 2030 nodig zijn.”

“Als jij je stoort aan je tiener, dan zegt dat dus vooral iets over jezelf,” gaat Jolles verder. “Je verheft je eigen kennis, ervaringen en gedrag tot norm. En het is maar de vraag of je kind daarbij gebaat is. Het is beter om routes te wijzen en ervoor open te staan dat je kind opgroeit in een andere wereld dan waarin jij bent opgegroeid. Daarom moet het kind ook een wat andere route gaan lopen dan zijn ouders. Alle ouders willen dat hun kind beter wordt dan zijzelf. Besef je dat niet elke onenigheid een conflict is. Elke poging en elke uitspatting is een jasje dat je tiener aantrekt om te zoeken of het bij zijn identiteit past. Het is een oefening in taal, in denken en dus in identiteit. Zie het als een proces en neem het vooral niet persoonlijk. Als je je stoort aan je kind kun je dat maar beter zien als een signaal dat je naar jezelf en je aanpak moet kijken en die wat aanpassen.”

“Kinderen spiegelen je al hun hele leven, maar naarmate ze ouder worden richt die reflectie zich ook op volwassen zaken en dat kan je als ouder behoorlijk raken", weet ook Tischa Neve. En dan doen ze dat ook nog eens met veel bombarie en een stevig taalgebruik. Ze geven je op een hele directe manier terug waar je zelf nog iets te doen hebt. Geen wonder dat het soms ingewikkeld voelt.”

Een zoektocht voor allebei

De gedachte aan mijn knappe kleine vent die met friemelende vingers in een megagrote aula op zijn aanstaande middelbare school staat, bezorgt me al dagen natte ogen. Niet omdat ik aan hem twijfel, of omdat ik dweep met het verstrijken van de tijd. Nee, de pijn zit ‘m in het feit dat die school helemaal aan de andere kant van de stad ligt (moet-ie ineens dat eind zelf fietsen! En opletten! En dus concentreren!) en toch ook wel een beetje in de herinnering van hoe verloren ik mezelf kon voelen op de middelbare school. Hijzelf ziet er gelukkig vooral de lol van in en ik probeer zo goed mogelijk mijn sentiment te verstoppen achter een stapel was.

Tieners vliegen veel uit en ook dat is voor jullie allebei een ontdekkingsreis, legt Neve uit. In de eerste kinderjaren kun je nog veel sturen en ben je overal bij, of weet je dat je kind in verantwoordelijke handen is. Nu moet je loslaten en dealen met angsten. “Als je je er bewust van bent dat die puberteit minstens zo’n zoektocht is voor jou als voor je kind, dan geeft dat lucht. En het leuke van pubers is dat je dat ook gewoon met ze kunt bespreken. Na een conflict - zéker niet tijdens - is het juist goed om te bespreken wat jullie allebei raakt. Het kan zomaar gebeuren dat je jezelf ineens voorbij gaat in dit nieuwe speelveld, dus geef dat dan ook toe.”

“Het vraagt moed en wil van jezelf om kritisch in de spiegel te kijken. Als je ziet waar je kind tegenaan loopt, kom je helemaal terug in de fase waar je zelf tegenaan liep vroeger. Durf het te zien. Misschien ben je zo bang dat je kind z’n leven vergooit, omdat je zelf niet doet waar je altijd van droomde. Misschien raakt het je zo dat je kind geen aansluiting vindt, omdat je zelf vroeger gepest werd. Misschien maak je je zo druk om die hele stapel boterhammen omdat je zelf worstelt met je gewicht. Soms kom je jezelf ontzettend tegen en ja, misschien moet je daar zelf ook wat mee. Uiteindelijk is het juist een heel mooi moment om te groeien. We wijzen vaak naar die lastige pubers, maar dat is onterecht. Kijk liever eens naar hoe je zelf met hen omgaat. Ben je wel van opleggen naar overleggen gegaan? Is er wel een band van vertrouwen? Toch zie je over het algemeen wel dat als je oké de puberteit bent ingegaan samen, dan komen jullie er ook wel oké uit.”

En met die gedachte troost ik me. Mijn tantoe toffe tiener en ik slaan ons er wel doorheen.