Limerence: als verliefdheid een verslaving wordt

Alles wat ze zegt, slik ik voor zoete koek. En m'n scherpe blik is ook al dagen zoek zongen Henny en zijn vrienden. Slave to love, jammerde ook Bryan Ferry. En zo kun je de halve Top 2000 wel bij de kladden grijpen als het om de impact van verliefdheid gaat. Dit heb je nog nooit meegemaakt! Wat een feest! En een onzekerheid! Als jullie samen zijn zweef je twee centimeter boven de grond van geluk. Je krijgt geen hap meer door je keel en wil zelfs aan je zure buurman nog wel vertellen over je nieuwste ontdekking. Je bent verliefd!

Er schuilt altijd wel iets obsessiefs in verliefdheid. Tot je kruin gevuld met vlinders, ben je vooral bezig met die ander. Geeft niks, want langzaam maar zeker maakt het obsessieve plaats voor waar het werkelijk om draait: liefde. Maar dat gebeurt niet altijd. Soms blijft iemand hangen in dat obsessieve gevoel, wanhopig smachtend naar beantwoording van die 'liefde'. Dit fenomeen staat bekend als limerence, ook wel verliefdheidsverslaving genoemd. Het lijkt weliswaar op liefde, of verliefdheid, maar het is het niet écht. Wat is het dan wél, dat limerence, en wat moet je ermee?

Psychologische toestand

De Amerikaanse psycholoog Dorothy Tennov introduceerde de term limerence in de jaren zeventig tijdens haar psychologisch onderzoek naar romantische liefde. Met limerence bedoelde zij de psychologische toestand wanneer je verliefdheid veel verder gaat dan een vrolijke crush. Het is een intens gevoel dat je leven volledig beheerst. En degene die je zo in de greep houdt, noemt Tennov in haar boek Love and Limerence - the Experience of Being in Love een 'Limerence Object' (LO).

Goed. Maar hoe weet je nou of je te maken hebt met liefde zoals Dolly en Whitney ‘m bezingen of dat er toch sprake is van een vorm van verliefdheidsverslaving? Om je gerust te stellen (of de ogen te openen) stelde Tennov een lijstje met kenmerken samen:

• Een dringende behoefte aan regelmatige beantwoording van de verliefde gevoelens.
• Contact met je LO kan je humeur maken of breken, daar schuilt een afhankelijkheid in.
• Grote onzekerheid of verlegenheid als jullie samen zijn.
• Hoe ingewikkelder een eventueel samenzijn blijkt, hoe intenser je gevoel wordt.
• De positieve kanten van je LO vergroten en de negatieve kanten bagatelliseren.
• Al het andere verdwijnt naar de achtergrond zodra je, al is het in je hoofd, met die ander bezig bent.

Gezondheidsschade op de koop toe

Volgens Jan Hindrik Ravesloot, professor Fysiologie bij het AMC, spreken we van een verliefdheidsjunkie als je verliefdheid najaagt en de gezondheidsschade op de koop toe neemt. Net als bij roken. “Je weet dat het slecht voor je is en toch ga je ermee door. Bij limerence wil je in die euforie blijven verkeren, ook al voel je je de helft van de tijd diep ongelukkig en zit de stress je tot je wenkbrauwen. Uiteindelijk kun je er zelfs lichamelijk onpasselijk van worden, hondsmoe en vermagerd bijvoorbeeld.”

Zo’n verslavende verliefdheid kan vooral ontstaan wanneer er sprake is van eenzijdig opgezegde verliefdheid en de ander het gevoel heeft ontzettend veel te hebben gegeven. “De verliefdheid is dan vooral een gedachte en al lang niet meer een lichamelijke reactie waar je niks aan kunt doen. Als verliefdheidsjunkie ga je steeds weer op zoek naar dat goede gevoel dat je kent van de verliefdheid, waarbij alles is gericht op de ander en niet op jezelf. Want juist door de erkenning van die ander voel je je enorm zelfverzekerd. Een shotje dat je niet uit een potje kunt halen.”

Uitgestelde teleurstelling

Dat shotje is precies het verschil met een gewone verliefdheid. Limerence is allesoverheersend. Je bent vooral 'verliefd' op een ideaalbeeld dat je zelf creëert en niet op de daadwerkelijke persoon. Je primaire doel is beantwoording van die liefde en dus niet zozeer een relatie, ook al lijkt dat wel zo. Een ander groot verschil met gewone verliefdheid is dat limerence moeilijk overgaat. Zelfs na een afwijzing kun je nog heel lang, zelfs jaren, in de verliefdheidsverslaving gevangen blijven en naar de LO blijven verlangen. “Hoop is in veel gevallen uitgestelde teleurstelling. Het vergt morele standvastigheid om je verlies te nemen”, zegt Ravesloot daarover.

“De snelste manier om van verliefdheid af te komen, is samenwonen,” lacht hij. “Iemand blijkt ineens passiever dan je dacht, nooit het aanrecht achter zich op te ruimen en de wc-rol standaard met het velletje tegen de muur aan te hangen. Je gaat je ergeren en irritatie is hét tegengif voor verliefdheid. Maar bij een verliefdheidsverslaving kom je niet tot dat punt.”

“Je lichaam heeft het bijzondere talent om je een roze bril op te zetten. Fascinerend hoe moeder natuur dat doet. Je bent totaal kritiekloos op je liefje en wordt creatiever, initiatiefrijk en barst van de energie. Niet zo gek dus dat je daarnaar blijft verlangen. Tijdens een blakende verliefdheid laat je ook bijna niemand meer toe in je eigen cirkel. Veelal een heerlijk gevoel. Maar ja, dat gaat over. De aandacht voor de verliefdheid op die ene persoon breekt langzaam open en dan is het de vraag wat je ermee doet. Een nieuw object of affection zoeken of investeren in de volgende fase van liefde, die van acceptatie.”

Blijft de afstand langer bestaan tussen jou en je darling desire, dan kan je fantasie veel langer ongestoord huishouden. Ben je verliefd op iemand die maar af en toe tijd voor je heeft, behoorlijk ver weg woont of belooft uiteindelijk echt heus wel ooit bij zijn vrouw weg te gaan, dan krijgt die irritatie nauwelijks kans om te wortelen. En dus blijf je ook langer weg van de zakelijke afweging: ga ik hiermee door of ga ik weg? Je kijkt vooral naar de positieve dingen en vergeet daarbij dat je die met een andere partner ook kan hebben. Iemand die wel in Nederland woont bijvoorbeeld, of iemand die geen vrouw achter de hand heeft.

Je ziet dat ook zo duidelijk gebeuren in het programma Married at First Sight. Alles is leuk en spannend, totdat ze bij elkaar in huis zitten. Dan breekt in negen van de tien gevallen binnen een paar dagen de pleuris uit. Verliefden tot een jaar of 25 zijn nog ontzettend flexibel, maar daarna heb je zo je eigen normen en gebruiken gevormd. Mensen veranderen niet meer en dus moet je met dat boeren na het eten leren leven. Vandaar dat mensen die veel bij elkaar zijn zich snel afvragen: kan ik beter krijgen dan dit? En als de verliefdheid in schaarste verkeerd, zal deze dus veel langer aanhouden.”

Volledig in je hoofd

Limerence kan net als andere verslavingen een flinke greep houden op je hele leven. Om het te overwinnen, moet je in de eerste plaats beseffen dat die verslaving aan je geliefde zich volledig in je hoofd afspeelt. Het probleem ligt dus niet bij die knappe Italiaan van vakantie, maar bij jou. De ooit nog normale persoon heb jij in jouw hoofd heilig verklaard. Om jezelf uit je lijden te verlossen, hoef je dus niet tegen de externe kracht te vechten of tegen het lot, maar van je eigen luchtkasteel.

Daarbij helpt het volgens Tennov en Ravesloot als je weet hoe verslaving werkt. Waarom verlang je steeds weer zo naar aandacht van je LO? Waarom voel je je fantastisch als je positieve aandacht krijgt, en depri als die aandacht uitblijft? Waarom kan je LO je letterlijk binnen enkele minuten van de hemel naar de hel brengen, en andersom? Dat heeft allemaal te maken met neutrotransmitters, de dopamineshotjes waar we het al even over hadden. Die dopamine fungeert als een beloningssignaal: gezelschap of positieve aandacht van je LO voelt als een beloning. En je onderbewustzijn gaat steeds weer opnieuw naar de beloning op zoek. Als die dan vervolgens uitblijft - bijvoorbeeld doordat je LO je WhatsApp-bericht niet beantwoordt - wordt de hunkering alleen maar groter. Ondertussen voel je je neerslachtig. En dit speelt zich dus allemaal af in je eigen hoofd.

Ongrijpbaar

Dat ondervond ook Noortje (32), die bijna een jaar datete met een muzikant. “Ik was onder de indruk van hem, en ook wel van wat hij deed. De eerste weken waren fantastisch, maar dat was vooral omdat hij toen niks te doen had en dus al zijn aandacht naar mij ging.Toen hij weer ging toeren met zijn band maakte hij lange dagen, en was er af en toe een appje of een woensdagavond voor mij. En hoe ongrijpbaarder hij was, des te verliefder ik werd. Na een maand of vijf peilde ik voorzichtig waar dit heen ging en hield hij de boot af. Daardoor ging ik alleen nog maar harder lopen, en bewijzen dat ik echt de moeite waard was.

Maanden lang belden we iedere dag, maar na verloop van tijd werden de tussenpozen groter. Ik bleef contactmomenten bedenken, cadeautjes aan zijn deur hangen en hopen op een lang weekend samen. En ondertussen analyseerde ik alles wat hij eerder tegen me zei en hoe hij op date zus en zo naar me keek. Al die tijd had ik geen oog voor andere mannen. Uiteindelijk stopte ons contact, zonder duidelijke reden. Dat is nu twee jaar geleden en inmiddels date ik weer af en toe. Zonder succes overigens, want steeds weer merk ik dat ik me bij niemand voel zoals ik me bij hem voelde. En dat blijf ik zoeken.”

Je zet jezelf klem door aan zo’n verliefdheid te blijven vasthouden, legt Ravesloot uit. “Want, waar houd je dan van? Je hebt een paar duidelijke redenen om niet met iemand verder te gaan en toch jakker je door. Blijkbaar hecht je waarde aan de verkeerde dingen. Misschien omdat je denkt dat je nergens anders heen kunt, dat je misschien wel nooit meer een liefje vindt of dat het ooit toch echt weer beter wordt? Iets accepteren dat niet goed voor je is, past niet bij verliefdheid, maar is eerder een sociale angst. De liefde wordt vaak gebruikt om een ander probleem op te lossen.”

Volgens Ravesloot is het welbekende ‘je hart volgen’ in verliefdheid vaak een excuus om de waarheid niet onder ogen te zien. “Bij iemand blijven ook al laat hij je steeds alleen achter in de kroeg heeft niks met het controleverlies van verliefdheid te maken. Het is gewoon een keuze. Het zegt eerder iets over een psychologisch tekort bij jezelf, bijvoorbeeld over je behoefte aan beloning en bewondering, dan over verliefdheid.”

Herprogrammeren

En wat doe je als je zélf de status van idool bij iemand hebt bereikt hebt? Hoe kom je nu daadwerkelijk van die liefdesverslaving af, aan welke kant van het spectrum je dan ook staat? “Duidelijkheid verschaffen”, zegt Ravesloot. “Zo helder mogelijk laten weten dat je iemand niet meer wil zien. Geen gesus, geen open eindjes. Zonneklaar zijn en het contact verbreken is de enige manier.”

Tennov voegt daar in haar boek nog het kopje herprogrammeren aan toe. Want ook als je geen contact meer hebt, kun je onbedoeld de herinnering en dus ook de hunkering levend houden. Door iedere week iemands Insta te checken en te kijken of-ie online is op WhatsApp. En ook fantasieën over alsnog beantwoorde liefde, houden de limerence in stand. Fantaseren is verleidelijk, omdat het je eventjes een comfortabel gevoel geeft, een vlucht uit de werkelijkheid. Toch een klein shotje, weer die beloning waar je hersenen nog steeds naar op zoek zijn. Je kunt de hunkering pas écht laten verdwijnen als je ook je fantasieën de baas bent. Leer jezelf dus aan dat de wet LO = beloning niet langer van kracht is. Plopt zijn gezicht weer op in je gedachten, geef er dan zo min mogelijk aandacht aan en trek je hoofd vrolijk weer naar het nu. Of lees nog eens je lijstje door, waarop je keurig hebt opgesomd waarom verliefd blijven op haar echt geen fijn gevoel is. Is hij of zij het écht waard om voor altijd van te houden of ben je nu gewoon een slaaf van de liefde?