Likes, petities, hashtags, statements: mag het een meninkje minder zijn?

Mei 2021. De Britse influencer Molly-Mae Hague is trending op Twitter in eigen land. Niet vanwege iets dat ze had gepost, maar vanwege iets dat ze NIET had gepost. Namelijk: een statement over de escalerende Israëlisch-Palestijnse crisis. Niet dat de influencer nou per se bekend stond om haar scherpe politieke analyses of journalistieke verslaggeving - haar Instagram-feed bestaat voornamelijk uit glamourfoto’s van zichzelf. Maar dat deed er niet toe. Volgers eisten een statement en zagen haar stilte als een teken dat zij haar platform en bereik niet op een verantwoordelijke manier gebruikte. En zij was niet de enige influencer die in die periode ter verantwoording werd geroepen over het al dan niet posten over de crisis. Verschillende prominente sociale media-gebruikers werden via DM of in comments onder hun posts aangesproken op het feit dat ze nog geen statement naar buiten hadden gebracht.

Roberta Fulgori, social media-deskundige en hoofd van influenceragentschap Social Reblz, ziet het steeds vaker gebeuren: mensen die zich op sociale media gedwongen voelen om hun mening te delen of een standpunt in te nemen, ook als zij daar zelf eigenlijk niets voor voelen. "De talenten die wij bij Social Rebelz begeleiden krijgen vaak DM’s of comments waarin ze worden aangespoord om zich uit te spreken over bepaalde maatschappelijke issues. Wij bieden dan desgevraagd begeleiding en advies. Want het kan er best dwingend aan toe gaan en het levert soms lastige dilemma’s op."

Stel je bijvoorbeeld voor dat je privé best een mening hebt over een bepaald issue, maar je voelt er weinig voor om online met wildvreemden in allerlei verhitte discussies verwikkeld te raken. Wat doe je dan? En stel dat je er bewust voor kiest om niet te posten over een bepaald issue, simpelweg omdat je dat issue te complex vindt en je er gewoon te weinig vanaf weet? Dan kan dat tegenwoordig al snel worden opgevat als onverschilligheid. "Je simpelweg onthouden van een mening of commentaar, lijkt niet altijd meer een optie."

Charlotte Meindersma, als jurist online vooral bekend onder de naam Charlotte’s Law, kan erover meepraten. "Ik krijg regelmatig DM’s, comments en berichten, soms in de vorm van vragen, soms in de vorm van rechtstreekse kritiek. Waarom spreek ik me niet meer uit tegen racisme? Tegen seksisme? Tegen de klimaatcrisis? Waarom zet ik me niet meer in voor feminisme? Wil je dit statement delen? Wil je deze petitie tekenen? Vaak spreken mensen mij aan op mijn verantwoordelijkheid als jurist. Dan zeggen ze bijvoorbeeld: als jurist zou jij je júist druk moeten maken over discriminatie. Maar het punt is: ik ben geen professioneel activist. Natuurlijk voel ik me betrokken bij bepaalde maatschappelijke problemen, maar ik kan niet over ieder issue waar ik berichten over krijg als uithangbord fungeren."

De meeste berichten die ze krijgt, legt ze dan ook naast zich neer. "Ik heb heus zo mijn mening en doelen die ik als privépersoon steun. Maar ik heb geen zin om dat allemaal openlijk te moeten delen en vervolgens met Jan en alleman in discussie te moeten gaan over mijn mening, alleen maar omdat anderen dat van mij verlangen."

Hoe meer volgers, hoe hoger de druk, zo merkte Meindersma (ze heeft er met Charlotte’s Law 10.000+ op Instagram). Maar niet alleen influencers met een groot bereik worstelen met de meningenmachine op sociale media, ook voor 'gewone' gebruikers kan het lastig navigeren zijn. Verander je wel of niet je profielfoto om je steun te betuigen aan een bepaald doel? Post je wel of niet over dat licht ontvlambare onderwerp, terwijl je weet dat die ene kennis of dat ene familielid er een andere mening op nahoudt?

Sabine Samsom: "Onlangs haalde ik mijn eerste vaccinatie en heb ik best even getwijfeld of ik daarover iets op Instagram zou posten." Uiteindelijk heeft ze het niet gedaan. Vooral omdat ze niet zat te wachten op een discussie en omdat ze geen zin had om negatief beoordeeld te worden door tegenstanders van vaccinatie. "En het past ook niet helemaal bij waar ik op Instagram voor sta", vertelt ze. "Ik schrijf onder de naam @financequeen over persoonlijke financiën. Vaccinatie heeft daar niets mee te maken. Daarbij vind ik het zelf ook best irritant als anderen hun mening geven over van alles en nog wat, terwijl ik ze vanwege een specifiek onderwerp ben gaan volgen."

Maar verhitte discussies en gepeperde meningen op sociale media: dat is toch niet per se nieuw? Volgens Fulgori was het inderdaad altijd al zo dat mensen op sociale media meningen deelden en discussies voerden, maar volgens haar is er de afgelopen jaren wel wat veranderd. Maatschappelijk engagement op sociale media is de laatste jaren met een opmars bezig. Vorig jaar regende het in internationale media analyses over de 'the rise of social media activism', in een stroomversnelling gebracht door de mondiale Black Lives Matter-protesten. In datzelfde jaar bleek uit een onderzoek van Twitter dat het aantal tweets over maatschappelijke thema’s de afgelopen drie jaar met 57 procent was toegenomen.

Ook mensen die in het dagelijks leven niet actief zijn als activist, betuigen steeds vaker hun betrokkenheid bij maatschappelijke thema’s door protestposts te liken en te delen of petities te tekenen, een vorm van online activisme die ook wel clicktivism wordt genoemd. Of het nu gaat om een gepeperde mening over de coronamaatregelen of een steunbetuiging aan de Black Lives Matter-beweging, één blik op een sociale media-profiel is tegenwoordig vaak genoeg om te zien waar iemand staat (of niet staat) in het publieke debat. Een prima ontwikkeling, kun je zeggen, want die toename in online engagement verraadt een grote maatschappelijke betrokkenheid. En protestbewegingen zoals #BLM en #MeToo hebben mede door massale aandacht op sociale media een grote impact kunnen realiseren.

Maar Fulgori ziet ook een keerzijde. Zo kan de groepsdruk die mensen voelen om 'mee te doen' ervoor zorgen dat mensen overhaaste, slecht geresearchte of ondoordachte berichten plaatsen, wat de verspreiding van desinformatie in de hand werkt. Of mensen gaan 'voor de vorm' statements maken, zonder dat ze zelf de essentie van de maatschappelijke beweging in kwestie begrijpen, laat staan voor anderen kunnen duiden. Fulgori: "Er is een groot verschil tussen het maken van een statement dat echt vanuit jezelf komt en het maken van een statement onder druk van anderen. Als je iets post alleen om anderen tevreden te stellen, kom je eigenlijk altijd bedrogen uit. Is één groep blij met jouw statement, dan is er wel een andere groep die er juist niet blij mee is. En als je over het ene onderwerp iets post, krijg je van anderen weer de vraag waarom je over het andere onderwerp niets post."

Dat merkt ook columnist, radiomaker en opiniemaker Yesim Candan. Zij gebruikt haar platform regelmatig om misstanden aan de kaak te stellen, maar er zijn altijd volgers die haar wijzen op thema’s waar ze  óók aandacht aan zou moeten besteden. "Dan schrijf ik een column over femicide in Turkije en dan krijg ik de vraag waarom ik niets zeg over femicide in Nederland, waar ik overigens ook aandacht aan besteed.  Of ik schrijf over een bepaald misbruikschandaal en dan krijg ik de vraag waarom ik nog niets gezegd heb over een ander misbruikschandaal. Mensen proberen mij via sociale media continu te vertellen waar mijn columns over zouden moeten gaan." Eén keer heeft ze zich laten verleiden, maar dat was eens maar nooit weer. "Ik kreeg van alle kanten te horen dat ik mijn stem moest laten horen over de Israëlische-Palestijnse-kwestie. Daar heb ik toen een column aan gewijd, waar ik vervolgens felle kritiek op kreeg. Het was echt een les voor mij: ik ga me nooit meer door anderen laten verleiden om me ergens over uit te spreken. Ik uit me ergens over omdat ik dat zelf wil en anders niet."

Ook Meidersma kiest inmiddels heel zorgvuldig de meningen en maatschappelijke onderwerpen waar ze online over post. Aan sommige beladen onderwerpen brandt ze zich liever niet meer. "Van het onderwerp feminisme blijf ik bijvoorbeeld bewust weg, omdat ik merk dat het op sociale media al snel allemaal heel zwart-wit wordt. Je bent voor of tegen. Je bent een goede of een slechte feminist." Het gebrek aan nuance stoort haar. "Een discussie op sociale media over zo’n soort onderwerp loopt heel snel uit op een verhitte strijd met voor- en tegenstanders, terwijl ik over datzelfde onderwerp met iemand in de kroeg een heel genuanceerd gesprek zou kunnen voeren. Maar dat gesprek in de kroeg is daarna ook klaar, terwijl uitspraken die je in een discussie op sociale media doet je soms jaren later nog worden nagedragen. Ook als die totaal uit hun verband zijn getrokken. Ook als je er tegen die tijd alweer anders over denkt."

Enige voorzichtigheid blijkt op dit punt inderdaad niet ongegrond. De Amerikaanse journalist Emily Wilder (22) werd in mei ontslagen bij The Associated Press nadat prominente conservatieve stemmen de aandacht hadden gevestigd op pro-Palestijnse posts uit haar studietijd. Collega-journalisten spraken schande van het ontslag. Maar het screenen van (potentiële) medewerkers op basis van hun uitingen op sociale media blijkt verre van uitzonderlijk. Uit een enquête in opdracht van Express Employment Professionals bleek dat zo’n 70 procent van de recruiters sociale media gebruikt om potentiële kandidaten te screenen. Meer dan 50 procent procent heeft weleens een kandidaat afgewezen vanwege posts op sociale media. En uit een onderzoek van Pennsylvania State University bleek vorig jaar dat 'opinionatedness' de perceptie van geschiktheid voor een baan negatief beïnvloedde bij recruiters. Honderden recruiters kregen een Facebook-foto te zien. Bij de ene groep was het onderschrift neutraal (iets met 'a beautiful day'), bij de andere groep was het onderschrift politiek geladen. De recruiters beoordeelden het profiel met de politiek geladen post negatiever dan het profiel met de neutrale post, ook al waren de credentials verder hetzelfde.

Ook sommige merken die met influencers werken, blijven liever weg van meningen over licht ontvlambare onderwerpen op sociale media. Fulgori: "Het is niet ongewoon dat grote merken in contracten laten opnemen dat influencers met wie ze samenwerken niet over bepaalde beladen onderwerpen mogen posten. Vooral grote merken die een zo breed mogelijke doelgroep willen bereiken, hebben er belang bij om niet één groep van zich te vervreemden. Wegblijven van een onderwerp dat online veel discussie oplevert is voor hen vooral een commerciële afweging."

Maar is dat dan niet immoreel: mensen verbieden om hun mening te uiten over maatschappelijk relevante thema’s? Fulgori: "Tja, daar kun je over discussiëren. Uiteindelijk kun je natuurlijk wel zelf kiezen of je met een bepaald merk in zee wil gaan. Wij benadrukken altijd het belang van een goede match tussen de waarden van het merk dat je gaat vertegenwoordigen en jouw eigen waarden. Is die match er niet, dan kun je misschien beter van een samenwerking afzien. Want als je wat je uitdraagt niet strookt met wie je bent, gaat het vroeg of laat wringen."

En misschien is dat wel de bottom line in de meningenmachine van sociale media, cliché maar waar: blijf vooral dicht bij jezelf. Fulgori: "Als wij talenten in dit soort maatschappelijke discussies begeleiden, adviseren we vaak om statements vooral in de ik-vorm te formuleren, zonder daarbij meteen een harde aanval in te zetten op mensen die er misschien anders over denken." Maar het belangrijkste advies blijft toch wel: laat je niet onder druk zetten om dingen te posten waar je zelf niet (of maar half) achter staat. "Als je dat doet, blijf je in de discussies die eventueel volgen namelijk ook niet overeind. Maar als jij je heel sterk verbonden voelt met een maatschappelijk issue, je weet waar je het over hebt en je bent hier heel bevlogen over, dan zul je stevig staan. Ook als anderen het misschien niet met je eens zijn." Meindersma: "Dat ik bepaalde thema’s uit de weg ga omdat ik ze te complex vind voor de hogedrukpan van sociale media, betekent niet dat ik nergens voor durf te gaan staan. Vaccineren bijvoorbeeld. Daar sta ik voor de volle honderd procent achter. Daar dus daar post ik dan ook over. Als mensen mij daarom gaan ontvolgen, vind ik dat prima. Dan zijn we het gewoon fundamenteel oneens. Dat kan."