Het zalig falen, met Naomi Jacobs

'Durven is even je evenwicht verliezen, niet durven is jezelf verliezen', het is één van Naomi Jacobs' (31) favoriete quotes van filosoof Søren Kierkegaard. Naomi, zelf ook filosoof, schreef haar scriptie over zijn boek Het begrip angst. "In 1844 realiseerde hij zich al dat angst te maken heeft met het onbekende. Dat wat we nog niet weten." En om vooruit te gaan in ons leven, succes te hebben, mensen te ontmoeten en lief te hebben, moeten we ons toch af en toe over durven geven aan het onbekende. Angst is daar onlosmakelijk mee verbonden.

Als je het Naomi – en haar grote voorbeeld – vraagt, zijn angst en vrijheid keerzijdes van dezelfde medaille. De een bestaat bij gratie van de ander. Misschien geldt hetzelfde overigens wel voor de termen falen en succes. Zonder de diepe dalen, geen bergtoppen? Met Naomi bespreek ik haar grootste falen en hoe ze daarna een weg vooruit vond.

Op dit moment ben je aan het promoveren als filosoof, maar op de middelbare school had je hele andere plannen.

"Totaal. Ik heb vrijwel mijn hele middelbareschooltijd een vooropleiding gedaan aan de Amsterdamse academie voor theater en dans. Volledig gegrepen door de droom professioneel danser te worden. Ik vond dansen geweldig en had zulke leuke vriendinnen op de vooropleiding, in ons eindexamenjaar deden we allemaal auditie voor een dansopleiding."

"Ik heb audities gedaan in heel Nederland, en zelfs in Brussel. Ik heb er echt veel gedaan, soms viel ik snel af en een enkele keer ging ik door naar de laatste ronde."

Maar…

"Ja, je voelt hem al aankomen natuurlijk. Maar ik ben uiteindelijk nérgens aangenomen. Dat voelde wel echt als groots falen."

Wat herinner je je nog van die afwijzingen?

"Vooral hoe onpersoonlijk het was: je staat daar in je balletpakje en krijgt een nummer opgespeld. Dus je identiteit wordt gevoelsmatig gereduceerd tot een nummertje. Aan het einde van een auditieronde moest iedereen dan in de studio verzamelen en dan werden de nummers opgenoemd van mensen die door mochten. Elke keer als mijn nummer er niet bij zat, hoopte ik nog: misschien lukt het dan volgende week in Arnhem. Of: wie weet willen ze me wél in Rotterdam."

"Mijn allerlaatste kans was de Theaterschool in Amsterdam, voor de opleiding moderne dans, meteen ook de richting waar ik het liefst naartoe wilde. Maar helaas, ook daar werd mijn nummer niet opgenoemd. Vervolgens ben ik naar huis gegaan en heb ik echt heel hard zitten huilen. De teleurstelling voelde zo allesomvattend."

Waar zat het falen hem in, dat jij niet goed genoeg was? Of dat je droom in duigen viel?

"Ik denk toch dat eerste… want omdat mijn vriendinnen het ook gingen proberen en sommigen van hen wél werden aangenomen, ging ik mezelf toch vergelijken met hen. En ik schaamde me ook wel een beetje voor mijn klasgenoten op school, waar ik toch ook bekend stond als dat 'dansmeisje', dat nooit tijd had om af te spreken omdat ze na school altijd moest dansen en oefenen. Als 18-jarige voelt het dan wel lastig om te vertellen dat het ondanks al die jaren les niet is gelukt. Nu denk ik: alsof al die klasgenoten echt zo bezig waren met mij, ze hadden het vast druk genoeg met hun eigen sores en onzekerheden."

"En achteraf bezien was de timing juist eigenlijk heel goed, want na de eindexamens zou iedereen toch uitvliegen. Reizen, studeren, verhuizen naar een andere stad. De perfecte tijd om jezelf opnieuw uit te vinden."

Maar jij had geen plannen?

"Ja, dat was wel een ding. Want na die laatste auditie voelde het einde van mijn dansdroom al snel heel definitief. Ik wilde niet een jaar wachten en het opnieuw proberen, het was alsof ik in één klap de realisatie had: dit is niet mijn pad. Want ook al zou ik een jaar later wel ergens zijn aangenomen, zou ik nooit bij de echte top gaan horen. Met die realisatie kon ik het dansen loslaten.

Opeens had ik een wel hele lange en lege zomervakantie voor me. Zonder plan B, en zonder enig idee. Ik had klasgenoten die nog niet wisten wat ze wilden en die namen een tussenjaar om te reizen of werken, maar dat vooruitzicht vond ik verschrikkelijk. Op advies van een familievriend heb ik me toen halsoverkop ingeschreven voor de studie Liberal arts and sciences in Utrecht."

Houvast.

"Precies, ik heb het uiteindelijk maar een jaar gedaan, maar ik merkte aan alles dat ik studeren gewoon heel leuk en fijn vond."

Het klinkt toch wel rigoureus, van de ene op de andere dag je droom inruilen voor een andere.

"Ja, ik heb dat wel vaker gehoord en me ook afgevraagd of dat dan iets over mij zegt. Ik denk dat ik best goed weet wanneer ik ergens niet goed genoeg in ben. Ik vind het ook fijn om dat besef eerst zelf te hebben, voordat je de negatieve kritiek of feedback van een ander krijgt. Op de buitenwereld komt het misschien rigoureus over als ik mijn plannen hierop aanpas, maar voor mij vanbinnen is het een hele logische afweging. Ik heb het ook weleens in relaties gehad dat de match niet goed was, dan hoef ik er ook niet eindeloos aan te sjorren of trekken om het toch te laten werken. Dat heeft met eerlijkheid naar jezelf toe te maken. Als je eerlijk bent tegen jezelf, ben je kritiek of conclusies van anderen misschien wel voor. Dit geldt trouwens niet alleen voor kritiek, ook voor de dingen waar je goed in bent, waar je kracht ligt. Daar mag je net zo goed eerlijk over zijn en op durven vertrouwen."

En studeren kan je heel goed.

"Ja en ik vind het leuk. Wat ik tijdens mijn studie filosofie ervaarde, was dat het gewoon leuk mocht zijn – zonder dat ik mijn hele identiteit eraan ophing. En ik was er goed in, zonder dat ik de druk voelde dat ik fantastisch moest zijn zoals ik bij dans had gevoeld."

Nu ben je jouw PhD over ethiek van nieuwe gezondheidstechnologieën aan het afronden in Eindhoven, maar je hebt je eerder verdiept in onzekerheid en angst. Wat leert de filosofie ons over falen?

"Ik denk dat falen met proberen en met durven te maken heeft. Met even je evenwicht verliezen en het diepe inspringen… Die sprong in het diepe pakt misschien niet altijd uit zoals je had gehoopt, maar brengt je vaak uiteindelijk wel dichterbij jezelf."

"De existentiële filosoof Søren Kierkegaard schreef al in 1844 over het wagen van een sprong in het onbekende. Je verhouden tot het onbekende kan lastig zijn, maar als je de toekomst te veel van tevoren probeert in te vullen heb je uiteindelijk meer kans op teleurstellingen. Doordat dingen anders lopen dan je van tevoren had bedacht. En dat kan dan voelen als falen. Daarom is het de kunst om de toekomst, en het onbekende, zo open mogelijk tegemoet te treden.

Tijdens mijn studie schreef ik mijn scriptie over Kierkegaard en daarna werkte ik mee aan een documentaire over onzekerheid, en nog iets later schreef ik er samen met twee andere filosofen een boek over. Ik vond het grappig om bij mezelf te merken dat ik zelf zoveel onzekerheid voelde bij die projecten. Het voelde zo kwetsbaar om mezelf te laten zien. Niet direct als falen, maar ik wist wel: als ik nu faal, dan ziet iedereen dat. Maar als je dingen niet doet uit angst om te falen, dan verlies je jezelf. Bovendien is onzekerheid niet alleen maar erg: zoals Kierkegaard al zei, zijn angst en vrijheid keerzijden van dezelfde medaille. Angst wijst ons op het onbekende, dat aan de ene kant onzeker en aan de andere kant nieuwsgierig maakt. Het onbekende is ook spannend en beloftevol."

"Ik denk dat zijn werk me zo greep omdat ik zelf best wel de neiging heb controle en grip te willen hebben op het leven en situaties. Ik wil dingen uitdenken, plannen, weten waar ik aan toe ben."

Daarom was het idee van een tussenjaar waarschijnlijk zo weerzinwekkend voor jou.

"Haha ja, ik kies liever voor het zekere, maar net als iedereen vind ik het onbekende ook spannend. Die dubbelzinnigheid in mensen is eindeloos interessant. Ik merk het nu bijvoorbeeld in gesprekken met mijn vriend over kinderen. Veel mensen in onze omgeving krijgen nu hun eerste kind en wij denken daar ook steeds vaker over na. Aan de ene kant vind ik het doodeng omdat ik niet kan overzien wat het allemaal teweeg zal brengen in ons leven, maar het lijkt me ook het mooiste en leukste wat er is! Als ik luister naar Kierkegaard hoef ik niet bang te zijn om m'n evenwicht te verliezen en dingen wél te durven. Kierkegaard heeft nog iets moois gezegd over het onbekende opzoeken en dóén: 'Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd'."

Naomi Jacobs was samen met drie anderen te gast bij Het filosofisch kwintet van Omroep Human. Het huidige seizoen gaat over onzekerheid, en de aflevering met Naomi kan je hier terugkijken.