Het zalig falen, met Eefke van de Wouw

Je kan Eefke van de Wouw (26) omschrijven als activist, idealist, en misschien zelfs als wereldverbeteraar. Vraag je het haar zelf, dan is ze in ieder geval een optimist. Als jongerenvertegenwoordiger voor de Verenigde Naties heeft ze zich twee jaar lang ingezet voor duurzaamheid. Zonder te schreeuwen of met een beschuldigende vinger te wijzen, maar juist door in gesprek te gaan en zelf te laten zien hoe je met een paar – soms kleine – veranderingen toch een verschil kan maken.

Die frisse moed neemt Eefke altijd met zich mee, naar een klimaattop in Polen, tijdens vrijwilligerswerk in Athene en op Lesbos, en in haar werk voor Get it Done. Het zijn meestal niet de meest makkelijke of laagdrempelige situaties, en menig twintiger zou er stil van worden. Maar dat is precies waar Eefke zich mee onderscheidt: schouders eronder en doorgaan. Al is er één faalmoment dat jaren later nog steeds pijn doet.

Heeft er altijd al een kleine wereldverbeteraar in jou gezeten?

"Misschien zat het er wel, maar dat kwam er heel lang niet uit. Ik had wel altijd een groot rechtvaardigheidsgevoel, denk ik. En toen ik op mijn 17e steeds meer begon te leren over klimaatverandering, besefte ik pas hoe heftig die vraagstukken zijn. Klimaat en rechtvaardigheid gaan hand in hand. Klimaatverandering raakt de jonge generatie het hardst, terwijl zij er het minst verantwoordelijk voor zijn geweest. Überhaupt leggen we veel verantwoordelijkheid bij het individu, terwijl we moeten kijken naar het beleid en naar de grootste vervuilers."

Toch ben jij als individu ook dingen anders gaan doen, om uiteindelijk verandering teweeg te brengen.

"Klopt, toen ik eenmaal inzag hoe slecht we voor onze wereld zorgen, heb ik mezelf er volle bak ingestort. Hoe kan ik duurzaam koken, kleding kopen, op een meer verantwoorde manier reizen? Dat soort dingen. Ik was in het begin wel de enige in mijn bubbel die over dit soort dingen nadacht, maar uiteindelijk kwamen steeds meer vriendinnen uit zichzelf met vragen. Dat is ook precies hoe ik erin sta, ik noem het compassie-activisme, dus ik probeer juist niet met mijn ego of een grote megafoon de wereld te veranderen. Maar als mensen er meer over willen weten, kunnen ze altijd bij me terecht. Nu zie ik dat het steeds meer gaat leven in mijn bubbel, dat is best mooi om te zien. Nu excuseren mensen zich zelfs af en toe omdat er in hun stad of gemeente niet wordt gerecycled. Daar hoeven ze natuurlijk geen sorry voor te zeggen, haha. Maar als je alleen al bewuster nadenkt over jouw invloed op het klimaat omdat ik toevallig in de buurt ben: prima."

Als jongerenvertegenwoordiger bij de VN heb je ook behoorlijk gefaald, zei je, waar zit dat hem in?

"Ja, meteen al. De eerste keer dat ik me daarvoor aanmeldde, was ik bijvoorbeeld een dag te laat. Ik stuurde mijn motivatie op en kreeg meteen een melding dat ze mijn sollicitatie niet meer in behandeling zouden nemen. Ik was nét klaar met mijn studie en had twee jaar vrij gepland hiervoor, dus ik baalde enorm. Maar het was gewoon mijn eigen schuld natuurlijk."

Hoe lukt het jou om er dan overheen te stappen?

"Door een nieuw plan te bedenken, bezig te blijven. Ik heb uiteindelijk een pelgrimstocht gemaakt naar Santiago de Compostella dat jaar. Waar ik ook weer genoeg fouten heb gemaakt, haha. Op een dag ben ik bijna door de bliksem geraakt, en alsnog doorgelopen, wat achteraf niet heel slim was misschien. Onderweg heb ik pas wandelstokken en een poncho gekocht, dat had ik misschien ook wel van tevoren kunnen bedenken."

"Uiteindelijk heb ik het wel gehaald hoor, en toen ik thuiskwam, besloot ik nog een keer te solliciteren voor de VN. De schoolstakingen waren toen net begonnen en Greta Thunberg werd op dat moment ook steeds bekender. De timing was achteraf misschien wel beter, want klimaat stond ook eindelijk wat hoger op de politieke agenda."

En…

"Ja, ik werd aangenomen! Nadat ik was toegelaten, ging ik meteen drie weken naar Polen voor een internationale klimaattop. Zonder politieke achtergrond… of klimaat specifieke studieachtergrond overigens."

Wat bracht je dan wel mee?

"Ik ben afgestudeerd als trendwatcher, gericht op toekomstperspectief. Dus in die zin had ik wel een relevante studie op zak. Maar in de eerste weken voelde het alsof ik op drijfzand liep hoor. Ik kende die diplomatieke taal niet, en er werd in zoveel jargon gesproken. Het voelde alsof ik in drie weken tijd een hele studie moest doorlopen. Ik probeerde enorm te observeren, maar dacht ook steeds: hoe ga ik iets dóén als ik niet eens mee kan praten?"

"Ik was daar in mijn eentje en heb me af en toe best een beetje verloren gevoeld. O ja, zeker op de dag voor de conferentie. Ik zat toen opgesloten in mijn Airbnb, omdat het slot kapot was. Zonder internet of eten. Ik heb zeven uur vastgezeten, totdat de huiseigenaar iemand had geregeld om de deur in te trappen."

My god, wiens schuld dat ook is, dat moet wel voelen als tegenslag op tegenslag op tegenslag. Was je niet klaar om de eerste de beste vlucht of trein naar huis te nemen?

"Ik heb ook echt wel gehuild hoor, maar die tranen had ik ingecalculeerd. Dat is ook onderdeel van de voorbereiding, denk ik, dat je beseft dat het pittig wordt. Ik zie mezelf nog zitten na die toestand met de Airbnb, met al m'n koffers op die conferentie. En toen ik even naar huis belde, dacht ik alleen maar: niet huilen, niet huilen, niet huilen. En ik probeerde mezelf gewoon moed in te praten: je bent hier om belangrijke dingen te doen. Dat is bijzonder en soms is het even kut."

"Volgens mij heb ik aan de telefoon toch ook even gehuild uiteindelijk, maar daar zit ook een les in. Je mag gewoon om hulp of steun vragen, ook al zit je in een ander land. Ook al heb je er zelf voor gekozen om daar te zijn."

Hoe kijk je erop terug?

"Niet alsof ik heb gefaald, althans niet in the bigger picture. Omdat ik er zover buiten stond, kon ik er met afstand naar kijken. Mensen die te diep in de materie of het netwerken zitten, stellen vaak geen vragen meer. Als je een beetje een outsider bent, durf je misschien eerder kritisch te zijn over de werkwijze of een nieuwe invalshoek te laten zien.

Al blijft het bij dit soort megagrote evenementen lastig om echt iets te bereiken. De klimaattop van vorig jaar duurde legendarisch lang, dan heb je weinig slaap en zie je weinig zonlicht, maar denk je achteraf toch: wat hebben we nou écht bereikt?"

"Die vergadercultuur, dat werken en maar doorgaan is best hardnekkig. Mijn jonge collega en ik waren daar op een gegeven moment wel een beetje klaar mee, dus we zijn toen gewoon bijtijds weggegaan. Zorgen voor mezelf staat hoog op mijn agenda. Hoe kan je beleid maken voor de wereld als je niet goed voor jezelf zorgt?"

De uitdagingen en fouten die je omschrijft, ben je allemaal vrij snel en goed te boven gekomen. Maar er is ook een faalmoment waar het zeer nog niet vanaf is gesleten.

"Ja, dat was nog voor de VN. Toen ik 21 was, ben ik naar Griekenland gegaan om vrijwilligerswerk te doen bij een vluchtelingenkamp in Athene en op Lesbos. Ik was daar in een illegaal kamp, met superslechte omstandigheden, en raakte aan de praat met een vrouw uit Aleppo. Ze zat daar met haar kinderen en vertelde dat één van haar dochters al in Duitsland was. Maar ze had geen idee waar precies of hoe ze contact met haar moest krijgen."

"Je hoort daar zoveel hartverscheurende verhalen dat je je steeds afvraagt: wat kan ik doen om te helpen? Uiteindelijk heb ik deze vrouw beloofd dat ik zou proberen om haar dochter te vinden. Nederland is dichterbij Duitsland dan Athene, dacht ik. En ik was vastberaden om mijn hele netwerk, alle social media en wat dan ook in te zetten om haar te vinden. De vrouw had wat informatie over haar dochter op papier gezet, zoals haar naam, lengte, waar ze was geboren en hoe oud ze was. En ze had daarnaast zelf een persoonlijke brief geschreven."

Is het niet gelukt?

"Nee… Ik had afscheid genomen van haar en ben doorgegaan naar Lesbos. Daar heb ik ook nog een paar weken geholpen en toen ging ik weer naar Nederland. Pas toen ik thuis was, kwam ik erachter dat ik de brieven was kwijtgeraakt. Ik had er niet eens een foto van gemaakt, zo suf. Ik had niets meer om te achterhalen wie ze was of waar ik moest zoeken. Dit vind ik nog steeds zo erg, dat iemand je zoveel vertrouwen geeft en dat je er dan niet zorgvuldig mee omgaat. Een moeder en een dochter, en ik weet niet of ze elkaar ooit nog hebben teruggevonden."

Jeetje Eefke… dit kan iedereen gebeuren, maar dat het in zo'n situatie gebeurt, dat lijkt me onverteerbaar.

"Dat is het ook, ik vind het nog steeds heel erg. Ik had er gewoon een foto van moeten maken, denk ik nog zo vaak. Maar ja, ik was daar ook amper met mijn telefoon bezig. Ik dacht echt dat ik het goed had opgeborgen, opgevouwen in een boek, maar het zat er niet meer in."

"Als ik het er nu met jou over heb, word ik weer verdrietig. Ik voel me ook echt schuldig, want ík had het anders kunnen doen. Of anders moeten doen. Maar aan de andere kant is het ook gewoon een schijtsituatie. Door wat er nu in Afghanistan gebeurt, ben ik er ook weer meer mee bezig."

Heb je dit aan iemand durven vertellen toen je terugkwam?

"Dat duurde wel even, ik moest sowieso alles wat ik had gezien en gehoord even laten bezinken. En wat ik heel lastig vond, was dat iedereen in Nederland zo lovend was over wat ik had gedaan. Ik was op eigen kosten naar Griekenland gegaan om mensen te helpen, dus heel veel mensen zeiden: wat goed van je, wat bijzonder dat je dit doet. Ja, ik was er geweest, maar ik had zo'n enorme steek laten vallen. Daar heb ik weken buikpijn van gehad.

Uiteindelijk heb ik wel wat mensen verteld over wat er was gebeurd, en hoewel iedereen dan heel begripvol is, moest het accepteren en relativeren toch echt uit mezelf komen. Ik had een belofte gedaan. En ík was het kwijtgeraakt."

Zit er een les in?

"Soms maak je fouten waarvan je achteraf kan denken: het heeft zo moeten zijn, of misschien brengt het iets anders op je pad. Dat heb ik hierbij niet. Er zit misschien een ander soort les in, over jezelf leren vergeven. Accepteren dat je ook maar een mens bent en dat dit soort dingen gebeuren."

"Ik heb nog mensen uit het kamp gecontacteerd, maar iedereen die deze vrouw kende, was alweer thuis. Alle lijntjes hielden op. Dan kun je niet anders dan je erbij neerleggen."

Ben je even onbevangen gebleven sinds die eerste reis naar Griekenland?

"Ik ben twee jaar later nog een keer teruggegaan, toen alleen naar Lesbos. Volgens mij is mijn houding daarin niet veranderd. Je gaat ergens heen om te helpen, zonder verwachtingen en vooral daar zien wat er nodig is. Van tevoren weet je niet hoe je op zo'n situatie gaat reageren, maar ik zorg wel altijd dat ik me goed inlees. Dat ik iets weet over de cultuur van de mensen die er zijn, wat ze hebben meegemaakt.

Veel vrijwilligers houden er een depressie of burn-outklachten aan over, maar ik gedij vaak goed in dit soort situaties. Ik leef juist op als ik iets kan doen. Ook al ben je nog zo'n klein stukje van een hele grote en complexe puzzel. Ik probeer me dan gewoon te focussen op wat we wél kunnen doen. En het is heel bijzonder om een connectie te maken met mensen zonder de ruis van media ertussen, het is echt anders om daar ter plekke te zijn."