Het zalig falen, met Martine Bakker

In veel faalverhalen wordt onzekerheid en vooral het 'niet durven' aangewezen als grootste fout: had ik maar eerder op mezelf vertrouwd, durfde ik maar wel die sprong te wagen, had ik nou maar niet zo aan mezelf getwijfeld. Professioneel grappenmaker en schrijver Martine Bakker (35) laat zich daar niet door weerhouden: ze vindt een heleboel dingen eng, maar doet het toch. Zoals 's werelds slechtste stylist worden, als park ranger werken in Amerika, of schrijver worden. In haar boek Ik durf niets maar doe alles pent ze haar ervaringen neer als beginnend comedian. Een vak waar je een behoorlijke bak lef voor nodig hebt, en waar falen, fuck-ups en blunders overal op de loer liggen.

Martine deed het, faalde rijkelijk, maar leerde er ook een heleboel van. Genoeg om anderen te laten zien dat niet-durven-maar-het-tóch-doen niet altijd meteen loont, maar absoluut de moeite waard is.

Van slechte stylist naar park ranger… naar comedian, dat moet je even uitleggen.

"Ja, in een ver verleden ben ik afgestudeerd aan de mode-academie. Daarna heb ik een tijdje als stylist gewerkt, maar ik was helemaal niet goed. Ik kon niet goed strijken, en zelfs als ik de opdracht kreeg om iets na te maken, zag het resultaat er bij mij totaal anders uit dan het originele plaatje. Wat ik in hemelsnaam hoopte te vinden in die modewereld, begrijp ik ook niet meer zo goed. Maar ik denk dat ik het onbewust toch al in de creatieve hoek zocht, alleen totaal op de verkeerde plek, haha."

"Uiteindelijk volgden er nog een heleboel omwegen of doodlopende wegen, zoals een poging om de televisiewereld te veroveren en aanpoten in een natuurpark. Al met al heb ik me best vaak verrot gevoeld omdat ik geen baan kon vinden die goed bij me paste, of omdat ik weer eens werd afgewezen. In de aanloop naar mijn 30e werkte ik als cultuurredacteur voor de website van CJP, waardoor ik opeens heel veel contact had met creatievelingen en kunstenaars. In die periode las ik ook het boek The artist's way, waarin staat dat iedereen creatief is, maar veel mensen er vaak niets mee durven te doen. Omdat ze ooit als kind hebben gehoord dat hun tekening niet mooi was, hun grap niet grappig, de noot niet zuiver. Maar als je, zoals ik, wel de drang hebt om creatief bezig te zijn, is het verleidelijk om je wel te omringen met kunstenaars. Dan word je een soort schaduwkunstenaar."

Those who can't do… teach. Maar dan anders.

"Ja, zoiets. Ik was gefascineerd door mensen die boeken schreven, theatervoorstellingen maakten, stand-up comedy deden, maar ondertussen interviewde ik ze alleen en schreef ik daarover, zonder dat ik zelf ook zoiets probeerde. Dat was wel een soort aha-moment, dat werd versterkt door een gesprek met mijn vader. Ik vroeg hem wat hij had willen worden als-ie het allemaal opnieuw kon doen. 'Concertpianist', antwoordde hij meteen. Ter illustratie: mijn vader heeft altijd in de luchtvaart gewerkt, en ik heb hem nog nooit piano zien spelen. Waarom zo extreem, dacht ik, maar eigenlijk vond ik het wel cool. Waarom zou je niet zo gedurfd dromen?"

"Ik had niets te verliezen, dus besloot ik om te beginnen waar alle anderen ook waren begonnen: door me in te schrijven voor een workshop stand-up. Veel mensen denken dat comedians gewoon mensen zijn die toevallig van nature heel grappig zijn. En die dan op 31 december een podium op lopen en ter plekke even een oudejaarsconference uit hun mouw schudden. Maar dat is niet zo, het is een performance en ook een vaardigheid, die moet je ontwikkelen en daar moet je heel veel voor oefenen en uitproberen. Wat je ook wil worden in het leven: je begint bij nul en dan volgt er eerst veel ongemak."

Maar er is wel een verschil of je in je eentje, tamelijk onzichtbaar, door je ongemak heen werkt of op een podium. Onder een spotlight.

"Ik wist niet eens hoe ik een microfoon vast moet houden, of op een podium moest staan. Alleen al het moment dat je naar die microfoon toe loopt is heel bepalend. Ik ging eerst een workshop doen bij een meer ervaren comedian, daarna een open podium en zo mocht ik steeds wat groters proberen."

"Een optreden tijdens zo'n workshop is weer heel anders dan een open podium, waar mensen daadwerkelijk geld hebben betaald voor een kaartje. Een van de eerste keren dat ik dat probeerde, ging het ook best slecht. Toen dacht ik wel even: laat maar, dit wil ik eigenlijk niet meer. Maar ik reed daarna terug naar huis met een paar andere comedians en die hebben me toen wel wat goede tips gegeven. Bijvoorbeeld dat ik minimaal honderd keer moest optreden om echt te weten of het iets voor me was of niet. Dan gaan er twintig heel slecht, twintig goed en de andere zestig maken niet zoveel indruk. Als je het drie keer probeert en het gaat die keren toevallig slecht, is dat te weinig om een conclusie aan te verbinden."

Honderd keer?! Hoe praat je jezelf in hemelsnaam moed in na drie slechte optredens? Laat staan twintig.

"Daar bestaat de 11-uur-regel voor: als een optreden geweldig goed gaat, mag je je daar tot de volgende ochtend 11.00 uur fantastisch over voelen. Maar daarna moet je weer normaal doen, want die avond moet je weer optreden. Hetzelfde geldt als je enorm afgaat op het podium, dan mag je tot de volgende ochtend zelfmedelijden hebben. Of je slaapt lekker uit als het heel slecht ging, haha. Na 11.00 uur moet het stoppen, anders kan je jezelf over drie jaar nog kwellen met een tenenkrommend optreden. Niet goed voor je en bovendien onnodig."

"Zo kreeg ik allemaal slimme tips en vuistregels. Die jongens met wie ik meereed, vonden dat ik gewoon moest volhouden, meer moest optreden, overal mijn gezicht laten zien, en alle kansen of uitnodigingen die ik kreeg moest aanpakken. En ergens hadden ze gelijk: als je kijkt naar de mensen die het lukt om geld te verdienen in dit vak, zijn dat de mensen die niet hebben opgegeven. Ook als ze op hun bek gingen."

Merk je het meteen als een optreden niet goed gaat?

"Ja, bij stand-up zie je ook dat mensen binnen een paar seconden al hun beeld vormen. Als ik oploop, wil ik bijvoorbeeld eigenlijk dat mensen blijven klappen tot ik bij de microfoon ben. Valt het daarvoor stil, dan wordt het moeilijker om sterk te openen. Je ziet ook veel mensen denken: o, een vrouw, nou het zal mij benieuwen. Als je dat gevoel krijgt van een zaal, verlies je zelf al een beetje je evenwicht. En als je bij de opening niet meteen een lach krijgt, wordt het vanaf daar echt hard werken. Een zaal wil het gevoel hebben dat ze in goede handen zijn. Als comedian probeer je een spanning op te bouwen, en de lach is de ontlading van die spanning. Als die ontlading uitblijft, voelt iedereen zich ongemakkelijk. Dat merk je op het podium. Maar als het wél goed gaat, voel je dat ook."

"Een van mijn grootste afgangen was een optreden in Noord-Brabant, waar ik voor een publiek van zo'n dertig mensen op leeftijd moest optreden. Ik had mijn optreden helemaal niet gericht op deze leeftijd, dus er zat een heel stuk in over hip-hop en kinderfeestjes van toen ik klein was, maar die mensen in de zaal kenden Jay-Z helemaal niet. Een vrouw viel zelfs in slaap en zei naderhand dat het mijn schuld was, omdat ik zo monotoon praat. Auw."

Waren je collega-comedians dan wel begripvol en aardig tegen je? Als het niet goed ging.

"Vaak wel, maar ook niet altijd. In mijn boek beschrijf ik vooral de uitschieters beide kanten op. Ik had natuurlijk die honderd optredens in mijn hoofd, dus ik meldde me voor bijna ieder open podium aan. Terwijl er ook genoeg mensen waren met meer ervaring, die waarschijnlijk dachten: waar komt zij opeens vandaan? Dat is ook weleens direct tegen me gezegd, in de trant van: ik snap niet waarom jij nou ineens overal op mag treden.

En het is ook wel een soort apenrots, deze wereld, waar mannen absoluut in de meerderheid zijn. Zeker toen, zo'n vijf jaar geleden. Maar los daarvan moet iedereen een beetje een grote bek hebben in die wereld, want iedereen is elkaar constant aan het overbluffen als het ware. Ik probeerde weleens mee te brullen, maar dan ben je eigenlijk al uitgeput voordat je gaat optreden."

"Mijn allergrootste dieptepunt was toen ik werd uitgenodigd voor een talent spot, dan word je als opkomend talent geïntroduceerd in een show tussen meer gevestigde namen. Nou, ik zag dat dus helemaal voor me: dit wordt míj́n avond. Mensen gaan mij zien optreden tussen die andere grootheden, en van tevoren kan ik met die andere comedians eten en netwerken. Dat begon al verkeerd, want ik zat in de verkeerde trein en kwam daardoor bijna te laat en hijgend aan. Toen wilde ik de hoofdact gedag zeggen en dat werd zo'n ongemakkelijke begroeting, waarbij de een voor drie zoenen gaat en de ander voor een knuffel, en het eindigt in een kopstoot. Meteen daarna moest ik op."

Hallo, ik ben Martine.

"Geen lekker begin, nee. En die zaal was ook veel groter dan ik gewend was. Ineens stond ik voor 200 man, in plaats van dertig of vijftig. En toen deed ik iets wat je in dit vak nooit moet doen, zeker niet als beginner: improviseren. Je opening is zo belangrijk, dus daar kan je je echt geen uitglijers veroorloven. Maar voor ik het wist, stond ik daar het verhaal over die ongemakkelijke begroeting te vertellen. Die grap viel niet, en ik raakte daar zo van in paniek dat ik de rest van mijn verhaal niet meer wist."

"Vervolgens trad ik een soort van buiten mezelf: ik zag een vrouw in het publiek heel boos kijken en besloot ook nog spontaan iets met publieksparticipatie te doen. Ook een slechte move als je weinig ervaring hebt, en ik heb ook nog een loenzend oog. Dus ik dacht: die mensen weten niet eens wie ik aan probeer te kijken. Na een tijdje gingen de mensen in de zaal gewoon met elkaar praten. O, zo pijnlijk allemaal, haha. Toen miste ik het seintje nog dat mijn tijd er bijna op zat en kwam de MC het podium op om er zelf maar een einde aan te maken. 'En dit was Martine…'. Echt een dieptepunt.

Als je zoiets meemaakt, moet je eigenlijk weggaan en je verlies pakken. Maar ook al was ik compleet afgegaan, ging ik toch op zoek naar bevestiging. Iemand die zou zeggen dat het wel meeviel hoe slecht ik was, dat ik wél talent heb. Dus ik bleef en keek hoe het de act na mij wel lukte om te improviseren, over wat er allemaal slecht was aan mijn optreden. Ik bleef kijken en wachten om daarna alsnog met hangende pootjes van de organisator, iemand uit het publiek en andere comedians te horen dat het allemaal wel goed zou komen met mij. Die bevestiging waar ik zo naar verlangde, bleef uit natuurlijk. Dus het werd eigenlijk een soort zelfkastijding."

Ik begrijp gewoon niet hoe je dat volhoudt. Ik zou huilen in een hoekje. Me zo diep schamen dat ik een heel ander beroep zou zoeken, waarbij ik deze mensen nooit meer tegenkom.

"Ik heb genoeg gehuild hoor, maar niet altijd in het moment zelf. Ik weet nog dat ik de MC vroeg of ik met hem mee naar huis kon rijden en toen hij me ook nog afwees, ben ik pas afgedropen. Eenmaal buiten zei een andere comedian wel: 'Misschien was dit nog net te hoog gegrepen, nog iets te groot'. Ik dacht dat deze avond mijn grote doorbraak zou zijn, maar soms is het twee stappen vooruit en dan weer een stap terug. Ik leerde superveel van alle optredens, maar die ontwikkeling is niet linear. Dat hij me daaraan herinnerde was misschien niet de bevestiging die ik zocht, maar wel een goede les."

"In de trein naar huis heb ik mijn vriend huilend opgebeld. Heel dramatisch. 'Waarom doe je jezelf dit aan?', vroeg hij. Dat wist ik op dat moment ook niet meer. Maar ik denk dat zo'n droomcarrière vergelijkbaar is met hoe sommigen hun zoektocht naar de liefde ervaren: als je iets heel graag wilt, dan ga je helemaal visualiseren en romantiseren hoe het zich zal ontwikkelen. In de praktijk kan het dan alleen maar tegenvallen."

Was dit het einde van je droom?

"Nee, ik heb daarna zelfs nog meegedaan aan het Leeuwarder cabaretfestival. En gewonnen. Maar ik merkte wel dat ik mezelf behoorlijk had uitgeput met dit avontuur, dus ik heb het vervolgens op een lager pitje gezet. Tijd voor een beetje bezinning, vond ik, en ik ben meer gaan focussen op comedy schrijven. Daarnaast droomde ik ervan om een boek te schrijven. Dat zei ik jaren geleden al, maar dan moet het ook nog maar net lukken om een passende uitgever te vinden. En net als in mijn stand-up bestaan duurde het even voordat ik m'n stem had gevonden. Soms kreeg ik te horen dat ik té grappig was, te hard mijn best deed. Gelukkig heb ik volgehouden, want uiteindelijk is het me wel gelukt.

Als mensen dit horen, denken ze vaak dat ik heel veel durf. Maar ik ben in al die jaren zo vaak supernerveus geweest, en nog steeds ben ik vaak zenuwachtig. Het verschil is alleen dat ik me er niet door laat tegenhouden. Ook als ik iets niet durf, doe ik het. En dat pakt goed uit, zeker als je het onvermijdelijke ongemak dat erbij komt kijken voor lief neemt."

Ik durf niets maar doe alles is sinds gisteren online verkrijgbaar en bij lokale boekhandels.