Goed geld: een nieuwe generatie (steenrijke) vrouwelijke filantropen

MacKenzie Scott, de ex-vrouw van Jeff Bezos en de rijkste vrouw van Amerika, geeft zo makkelijk geld weg, schreef Olaf Tempelman begin december 2021 in De Volkskrant, dat ze het filantropisch establishment in de VS op zijn grondvesten doet trillen. De Princeton-graduate zette samen met haar man het bedrijf Amazon op, waar zij verantwoordelijk was voor de bedrijfsvoering, boekhouding en verzending, tot ze een stap terug deed om zich op haar gezin en een succesvolle schrijfcarrière te richten.

Na haar scheiding kreeg ze 4 procent van de aandelen van Amazon, die momenteel dusdanig veel waard zijn, dat ze de rijkste vrouw van de VS werd. Met een geschat vermogen van zo'n 62 miljard dollar ondertekende ze na haar scheiding The Giving Pledge, waarmee ze belooft een groot gedeelte van haar vermogen weg te geven. Daar laat ze geen gras over groeien: eind december maakte ze bekend dat ze in de vier voorafgaande maanden ruim vier miljard (!!) dollar had weggegeven. Sterker nog: in de afgelopen twee jaar gaf Scott meer geld weg dan haar ex in zijn hele leven deed. En zij is niet de enige die gigantische bedragen doneert en daarmee de aandacht van de media weet te trekken. Wat willen deze vrouwen bereiken? 

Revolutie

In de media lijkt er de laatste tijd steeds meer aandacht te zijn voor vrouwen die astronomische bedragen weggeven. The New York Times spreekt zelfs van een heuse revolutie in de liefdadigheidsbranche. Van Melinda Gates tot Laurene Powell Jobs (de ex-vrouw van Steve jobs), Chan Zuckerberg (inderdaad, de vrouw van) en Canva-oprichter Melanie Perkins: de media schrijven de laatste jaren steeds meer over deze vermogende filantropen. En daar is een reden voor. Vrouwen die geld weggeven waren er altijd al, dat is niets nieuws, stelde Valeriya Safronova vorig jaar in The New York Times. Wat echter wél nieuw is, is dat we weten wie deze vrouwen zijn en hoeveel ze geven. Tot voor kort doneerden vrouwen vaak anoniem of in naam van hun man. Ze bleven onzichtbaar, achter de schermen. Maar sinds een paar jaar zijn er steeds meer vrouwen die werken, hun ervaringen met elkaar delen en die publiekelijk delen hoeveel geld ze schenken.

Kayleigh Boerjan, specialist op de afdeling filantropie van ABN Amro/Mees Pierson, ziet ook die toegenomen aandacht voor vrouwelijke filantropen. Zij verklaart: "Het stereotype beeld van de oude witte man die geld geeft, is langzamerhand aan het verdwijnen. Zeker nu vrouwen plaatsnemen in besturen van fondsen. Het zijn vrouwen die uitspreken waarvoor ze staan en waarvoor ze zich hard maken. Gebeurtenissen rond MacKenzie Scott en Melinda Gates zorgen ervoor dat er meer aandacht voor dit onderwerp komt. Het gesprek wordt op gang gebracht, van bovenaf. Dat geeft andere vrouwen meer kennis over de situatie en meer zelfvertrouwen om ook actief te worden in de filantropie. Het werkt enorm inspirerend."

Cryptovaluta

Niet alleen op hoog Amerikaans niveau is deze trend zichtbaar. Een recentelijk voorbeeld dicht bij huis is de 26-jarige street artist Judith de Leeuw. Het Zwitserse bedrijf Idoneus, een online marktplaats voor luxe goederen, kocht recentelijk vier van haar kunstwerken met hun eigen cryptovaluta, omgerekend goed voor zo'n 2,9 miljoen euro. Eén van die vier kunstwerken, een meisje dat wordt bestrooid met dollarbriefjes, vormt ironisch genoeg een aanklacht op het kapitalisme. Op Instagram liet De Leeuw weten dat ze, toen haar kunstwerken werden verkocht, last kreeg van schuldgevoel en daarom de noodzaak voelde iets terug te geven aan de maatschappij: "Ik zat eraan te denken de rest van mijn leven op een tropisch eiland door te brengen, maar ik realiseerde me dat zo'n leven met niet gelukkiger zou maken dan het bescheiden leven dat ik nu leid." Juist het feit dat ze een bijdrage kan leveren aan de maatschappij, levert haar vreugde op. Ze besloot daarom één miljoen euro aan de stichting Gioca con il cuore te schenken, die kinderen in nare situaties helpt.

De rest van het geld gaat ze gebruiken om maatschappijkritische, gratis schilderingen te maken, vertelde ze onlangs aan Het Parool: "Ik wilde altijd nog een project op de Noordpool doen om aandacht te vragen voor de milieucrisis. Daar is normaal geen budget voor, nu kan ik het zelf financieren. Ik kon ook een villa kopen op een tropisch eiland met 1000 hectare grond, maar daar word ik niet gelukkig van. Ik wil mensen anders laten denken en op die manier iets bijdragen aan de maatschappij."

Reputatie

Een bijdrage leveren aan de maatschappij, iets terug doen. Het lijkt een belangrijke reden voor vermogende vrouwen geld te doneren zonder daar per se iets direct iets voor terug te verlangen. Vrouwelijke filantropen zijn daarmee anders dan traditionele filantropen. Uit onderzoek blijkt dat vrijgezelle vrouwelijke filantropen meer dan vrijgezelle mannen (ongeveer twee keer zoveel) weggeven, dat getrouwde vrouwen hun mannen vaker betrekken bij doneren en dat ze vaker aan groepsdonaties meedoen. Bovendien zijn er steeds meer vrouwen die publiekelijk van zich laten horen – óók om zich af te zetten tegen het werk van hun exen. Zoals Laurene Powell Jobs, van wie bekend was dat haar man Steve Jobs een notoire niet-gever was.

Ook MacKenzie Scott probeert volgens Vanity Fair goed te maken wat haar ex níét doet: zijn onbeschrijfelijke rijkdom delen met anderen. Terwijl hij het nieuws domineert met ruimtereizen, kiest zij ervoor de inkomsten te delen met minder vermogenden. MacKenzie vertrouwt daarbij volledig op haar team en baart opzien door de weinige eisen die zij stelt aan haar donaties. Boerjan heeft daar wel een verklaring voor: "Vrouwen doen meer onderzoek voordat ze besluiten te geven, kennen de context beter en weten daardoor heel goed aan wat voor soort doelen ze geven. Omdat ze bij voorbaat meer kennis hebben, hebben ze ook meer vertrouwen in de doelen die zij steunen. Daardoor stellen ze minder voorwaarden en restricties dan gebruikelijk. Ook spelen status en reputatie minder een rol, waardoor er meer focus is op de inhoud."

Kritiek

Deze nieuwe manier van belangeloos geld weggeven zorgt voor bewondering, maar stuit ook op kritiek. Boerjan: "Ook hier is Scott een sprekend voorbeeld. Zij geeft extreem hoge bedragen weg en lijkt daarbij geen strategie lijkt te hebben." Conservatieve filantropen vinden dat Scott anarchistisch en ongeorganiseerd te werk gaat. En dat ze ook nog eens te veel geld aan militante linkse organisaties schenkt.

Dat belangeloos schenken lijkt kenmerkend voor deze generatie vrouwen, niet alleen voor Scott. Investeerder en financieel expert Leonie Verhulst: "Deze nieuwe generatie vrouwelijke filantropen eist niet dat hun naam op de muur komt of dat doelen het geld slechts volgens bepaalde voorwaarden/met bepaalde restricties mogen uitgeven. Nee, zij vertrouwen volledig op hun team, de experts, die weten hoe ze het geld moeten verdelen en besteden en op de goede doelen aan wie zij schenken. Deze vrouwen kijken wel met hun team mee, maar stellen geen restricties. Ze delen vaker blanco cheques uit. Dat is anders dan traditionele filantropie, het is veel vrijer. Ze zien dit als een nieuw soort noblesse oblige.

Toch zijn er in die nieuwe, niet traditionele manier van filantropie ook voorbeelden van schenkingen die minder handig uitpakken, waarbij geld niet altijd nuttig wordt besteed. Boerjan: "Twee influencers haalden ooit geld op om twee weeshuizen te bouwen in Ghana. Maar bij het opzetten van weeshuizen komt veel negativiteit kijken. Weeshuizen zijn geen goede oplossing voor de kinderen zelf, beter is om te kijken of dat lukt binnen familieverband, bijvoorbeeld. Daarnaast is het zo populair om te schenken aan weeshuizen, dat er een 'weeshuisindustrie' is ontstaan, waarbij totaal niet wordt gekeken naar het belang van kinderen. Dat is echt een voorbeeld van donatie met negatief effect."

Vrouwen helpen de maatschappij verder

Ondanks de kritiek vanuit conservatieve hoek lijkt het beeld te ontstaan dat altruïsme bij vrouwen beter ontwikkeld is dan bij mannen. Maakt dat vrouwen tot betere filantropen? Boerjan: "Dat hoeft niet per se natuurlijk, want veel geld wordt geschonken vanuit intrinsieke motivatie. Omdat mensen een geschiedenis hebben met geliefden die een bepaalde ziekte hadden bijvoorbeeld, of het zien van armoede tijdens gemaakte reizen. Het gaat mannen ook niet per se om een ego-boost. Maar wat wél opvallend is, dat vrouwen vaker rationeel kijken naar hoe ze mensen het beste kunnen helpen, en hoe ze zoveel mogelijk mensen kunnen helpen. Terwijl bij mannen status en reputatie ook nog mee kunnen spelen. Dat zou vrouwen tot betere filantropen kunnen maken: ze gaan er echt voor om zoveel mogelijk mensen te helpen."

Wat daarnaast interessant is: vrouwen investeren graag in vrouwen. Die vrouwen lijken op hun beurt het geld beter te besteden dan mannen. Boerjan: "Redelijk nieuw is het fenomeen direct trade cash transfer, zoals de organisaties Direct Giving en 100Weeks. Het idee is dat er direct geld wordt overgemaakt aan mensen die in extreme armoede leven. De organisatie 100Weeks heeft specifiek onderzoek gedaan naar hoe geld door vrouwen werd uitgegeven. Wat bleek? Het geld wordt door vrouwen heel goed geïnvesteerd: kinderen kregen niet één, maar twee warme maaltijden per dag. Ze gingen naar school, kregen betere toegang tot gezondheidszorg. Er werd een bedrijfje opgericht, dat weer effect had op de hele gemeenschap. Uit dit onderzoek bleek dat het geld dat die vrouw investeerde niet alleen effect had op de vrouw alleen, maar op de gehele gemeenschap om haar heen."

Systeemverandering

Zorgen dat vrouwen zélf investeren in de maatschappij, zorgt ook voor een verandering van de maatschappij. Een belangrijke reden voor Mackenzie Scott om te doneren. Ze stelde in juni 2021 in een statement "haar best te doen een fortuin weg te geven dat mogelijk werd gemaakt door systemen die hard aan verandering toe zijn." Verhulst vindt het prachtig dat vrouwen op deze manier voor meer emancipatie kunnen zorgen, op elk niveau in de maatschappij: "Vrouwen krijgen inmiddels door dat ze in staat zijn het systeem te veranderen. Dat ze kunnen bijdragen aan campagnes die voor maatschappelijke ontwikkelingen zorgen en voor organisaties die voor systeemverandering kunnen zorgen. Vrouwelijke filantropen weten dat als ze geld geven aan bijvoorbeeld stichtingen die gendergelijkheid op de kaart zetten, ze hiermee indirect en direct bijdragen aan systeemverandering."

Ook Boerjan beaamt dat deze nieuwe groep vrouwelijke filantropen systeemverandering, zoals gendergelijkheid, hoog op de agenda heeft staan. "Er zijn verschillende goede doelen die daar actief op zijn. De basis van dit soort stichtingen: zorgen dat meer vrouwen toegang hebben tot anticonceptie en gezinsplanning. Dat soort organisaties zorgen voor bewustwording en doen actief iets tegen genderongelijkheid. Het leidt tot nóg meer bewustwording bij vrouwen, waardoor er steeds meer aandacht voor komt. Van bovenaf wordt op deze manier systeemverandering in gang gezet. Een Nederlands voorbeeld is Women Inc., en door deze organisatie te steunen, kan gendergelijkheid veel sneller gerealiseerd worden, omdat deze organisatie op micro-, macro- en mesoniveau acties onderneemt om gendergelijkheid te agenderen. Vrouwelijke filantropen richten de pijlen op onderwerpen die zij belangrijk vinden en hun doelen maken machtsverschuiving in de maatschappij mogelijk. Het traditionele wereldbeeld verandert hierdoor."

Sneeuwbaleffect

Wat tot slot nog meespeelt bij deze revolutie van vrouwelijke filantropen, is dat zij graag de media laten weten over hun acties in de hoop anderen te inspireren. Verhulst: "Door te laten zien dat je echt de macht hebt om de wereld te veranderen door systemen van binnenuit te veranderen, hopen ze dat hun acties door anderen worden overgenomen. De positieve impact is geweldig, ze kunnen hiermee een sneeuwbaleffect in gang zetten. Money makes the world go round. Ze weten hoe ze geld voor zich kunnen laten werken. Het is toch enorm empowering dat je geld kunt inzetten om de wereld daarmee een beetje beter te maken? Zoals jounalist en feministe Gloria Steinem zei: 'We will never solve the feminization of power until we solve the masculinity of wealth'. De vrouwen hebben dondersgoed door dat wanneer zij hun rijkdom niet op de masculiene manier inzetten, we als vrouwen daadwerkelijk meer power krijgen. Tot slot is schenken ook nog eens fiscaal heel vriendelijk. Ik verwacht dat als meer vrouwen hiervan op de hoogte zijn, het een groot effect teweeg kan brengen."