Samenwonen? Zo regelen jullie je geldzaken

We snappen het: als je gaat samenwonen, heb je wel iets anders aan je hoofd dan bank-apps openen en Excel-bestandjes maken. Sowieso geen activiteiten waar de romantiek van af spat. Er moet worden geklust, verhuisd, ingericht en gedagdroomd. Toch is het belangrijk om ook over de geldzaken te praten – al is het maar omdat vrouwen meestal aan het kortste eind trekken als een relatie stukloopt. Volgens cijfers van het CBS is de koopkracht van een vrouw gemiddeld 29 procent afgenomen, een jaar na een scheiding, terwijl mannen er juist op vooruit gaan. Maar er zijn nog meer redenen om jullie financiële zaken goed te regelen – en daar vroeg mee te beginnen.

Nog voordat het woord samenwonen überhaupt valt, zou je geld bespreekbaar moeten maken binnen je relatie, vindt budgetcoach en financieel expert Eef van Opdorp, die in mei haar boek Gek van geld uitbrengt. "Opposites attract, ook op financieel gebied. Als jij bent opgevoed met het idee: je moet sparen, is de kans groot dat je samen bent met iemand die juist denkt: als je iets wil, koop je het desnoods op afbetaling. Dat kan botsen. Daarom is het belangrijk erachter te komen hoe die ander is opgevoed, door te vragen: wat heb je van huis uit meegekregen? Wat is jouw geldmotto? Is dat bijvoorbeeld 'pluk de dag', of 'geld moet rollen, maar alleen als ik het heb'?" Blijken jullie het type big spender en vrekkige boekhouder te zijn, dan hoeft dat geen probleem te zijn; je kunt er zelfs van leren (zie kader). Maar het belangrijkste is dat je samen goed over geld kunt praten.

Maar wat als je grote liefde compleet dichtslaat, geen openheid van zaken wil geven of elke aanzet tot een gesprek wegwuift? Dat is geen optie, zegt Van Opdorp resoluut. "Je zult er samen uit móéten komen. Wil je partner echt geen kant op als het over geld gaat, dan is dat een enorme rode vlag. Geld heeft veel invloed op je relatie én op je leven: als je het er nooit over hebt, of als er financiële problemen zijn, kan het tot frustraties, ruzies en stress leiden." De helft van de Nederlandse huishoudens is financieel kwetsbaar. Wil je gaan samenwonen, zorg dan eerst dat je bij de financieel gezonde helft hoort, of een plan hebt om daar te komen, zegt Van Opdorp. Dat betekent ook: schulden aanpakken voordat de huizenjacht wordt geopend, of daar op z'n minst een oplossing voor bedenken. Een oplossing die wordt uitgevoerd door degene met schulden. "Je gaat niet de hulphond uithangen en alles voor een ander oplossen. Wat je wel gaat doen? Samen bekijken hoeveel geld erin komt en eruit gaat. Wat is mijn inkomen, wat is het jouwe? Hoeveel vaste lasten hebben we? Wie betaalt wat?"

Alles op één hoop

Bepaal in elk geval wat überhaupt onder gezamenlijke kosten valt. Meestal zijn dat de huur of hypotheek, de boodschappen en gezamenlijke uitgaven als vakanties en meubels. De volgende stap is bepalen welk bedrag ieder daaraan bijdraagt. Je kunt alles fifty-fifty verdelen: je stort allebei evenveel op een gezamenlijke rekening, waar die kosten van worden afgeschreven. Toch is dat niet altijd eerlijk, zegt financieel adviseur en estate planner Diana Dutilh. "Jonge mensen die ongeveer hetzelfde verdienen, beginnen vaak zo. Maar zodra er iets verandert – er komen kinderen, iemand gaat minder werken – ontstaat er een ongelijke situatie. Als er een groot verschil is tussen twee inkomens, kiezen stellen over het algemeen meer voor een verdeling naar rato van inkomen." Als je op deze manier vrolijk begint aan het aflossen van een hypotheek, moet je trouwens wel even opletten: degene met de hoogste inkomsten lost dan ook meer af. "Als je uit elkaar gaat en het huis wilt verkopen, is de kans groot dat die persoon dan zegt: wacht even, ik heb het grootste deel van de hypotheek betaald, dus het grootste deel van de overwaarde is ook voor mij. Daar moet je afspraken over maken."

Een derde manier om de gezamenlijke uitgaven te verdelen is om alle inkomsten op één hoop te gooien, zoals de meeste mensen doen, en de vaste lasten van de gezamenlijke rekening te betalen. Vanaf die rekening kun je dan eenzelfde bedrag overmaken naar ieders eigen spaarpotje. Die methode wordt ook wel 'de zakgeldmethode' genoemd. Wat je vervolgens met je spaarpotje doet, is aan jou. Een eerlijke methode, vindt fiscaal econoom en financieel planner Jacqueline van der Vorm, die ook mediator bij scheidingen is. "Ervan uitgaande dat je allebei evenveel inspanningen levert, vind ik het reëel dat je allebei een even groot potje hebt. Dat vind ik eerlijker dan alles naar rato verdelen, want dat kan scheefgroeien. Verdien je bijvoorbeeld twee keer zoveel als je partner, dan betaal je weliswaar twee keer zoveel, maar je houdt ook meer geld over om te sparen en vermogen op te bouwen." Het is altijd belangrijk om onderscheid te maken tussen geld dat je uitgeeft en geld waarmee je iets opbouwt. "Ik hoor vaak voorbijkomen dat de vrouw de boodschappen betaalt en de man de hypotheek. Maar voor boodschappen geldt: op is op, terwijl aflossen op de hypotheek meestal geldt als vermogensvorming. Daar lopen veel mensen tegenaan."

Hoe je de boel ook verdeelt: altijd een eigen spaarpotje aanhouden, adviseren alle experts. Het voorkomt een hoop gedoe en geruzie, want je hoeft aan niemand verantwoording af te leggen over wat je met je geld doet. "Je hebt een relatie, maar bent óók een zelfstandig mens", zegt van Opdorp.

Naar de notaris

Heb je de inkomsten en uitgaven in kaart gebracht en de verdeling van gezamenlijke uitgaven bepaald, dan rest de vraag: is een Word-documentje genoeg of moet je naar de notaris? "Dat ligt eraan wat de afspraken zijn", antwoordt Van der Vorm. "Als je op papier zet hoe je de kosten van het huishouden verdeelt en je zet daar je handtekening onder: helemaal prima. Maar sommige dingen moeten notarieel worden vastgelegd. Als je wilt dat je partner na jouw overlijden je partnerpensioen krijgt, bijvoorbeeld. Daarvoor eist een pensioenfonds vaak een notarieel samenlevingscontract. Voor veel mensen is er nog een andere reden om voor een samenlevingscontract te kiezen: het zogeheten verblijvingsbeding. Die bepaling zorgt ervoor dat gezamenlijke goederen, zoals een huis dat je samen hebt gekocht, in geval van overlijden bij de langstlevende partner mogen blijven. Die kan dan dus gewoon in het huis blijven wonen."

Hoe onromantisch ook: "Als je gaat samenwonen, ben je niks van elkaar en word je niks van elkaar", zegt Dutilh. Alles wat je wilt, moet je dus bespreken. "Als je bij iemand intrekt die een koophuis heeft, betaal je dan mee aan de hypotheek en deel je mee in de overwaarde? Als je partner een schenking van zijn of haar ouders krijgt, is dat geld dan voor de helft van jou? Dat kun je allemaal laten vastleggen." Laat ook meteen een testament opstellen, raadt Dutilh met klem aan. "Ik zie in mijn werk regelmatig wat voor ellende het oplevert, naast het verdriet natuurlijk, als een jong persoon overlijdt zonder iets geregeld te hebben." In een testament kun je laten vastleggen wat er moet gebeuren met de gezamenlijke bezittingen als een van de twee onverhoopt komt te overlijden. Zet je hierover niks op papier, dan gaan die volgens de wet naar de kinderen. Zijn die er niet, dan gaan ze naar de familie van de overledene. Inderdaad: je partner heeft nergens automatisch recht op. "Stel: jullie hebben een huis en twee kinderen, en jij overlijdt", zegt Dutilh. "Dan bestaat jouw nalatenschap uit de helft van het huis, en die gaat naar de wettelijke erfgenamen: de kinderen. Je partner kan het huis dan niet verkopen zonder toestemming van hen – maar wat als ze 3 en 5 zijn? Dan moet de rechter eraan te pas komen om te zien of de verhuizing in het belang van de kinderen is. Dat wil je niet."

Nog een bizar praktijkvoorbeeld: een lopende zaak over een pasgetrouwd stel dat in 2016 op huwelijksreis overleed, vermoedelijk na een voedselvergiftiging. Ze hadden geen huwelijkse voorwaarden of testament. In dat geval gaat de erfenis automatisch naar de langstlevende partner. Maar als die kort daarna ook overlijdt, betekent dit dat de hele erfenis naar diens familie gaat. De familie van de ander heeft wettelijk dan nergens recht op. "Niemand is van plan om dood te gaan. Maar het geeft rust om een beroep te kunnen doen op een testament, als het toch gebeurt."

Klopt het nog?

Wat je ook laat vastleggen, het is niet voor de eeuwigheid. Je kunt een samenlevingscontract of een testament altijd aanpassen, als dat nodig is. Sterker nog, het is belangrijk om eens in de bijvoorbeeld vijf jaar naar al die afspraken te kijken en na te gaan: past dit nog bij ons leven van nu? En welke gevolgen heeft het als we de afspraken níét aanpassen? Van der Vorm: "Als een van de twee minder gaat werken, bijvoorbeeld omdat er kinderen komen – en vaak is dat de vrouw – betekent dat ook dat die persoon minder pensioen opbouwt. Het is belangrijk om je dat te realiseren, want in een standaard samenlevingscontract staat niet dat je samen het pensioen deelt." Regelmatig nagaan of jullie je allebei nog happy voelen bij de al gemaakte afspraken, dus. Dat kan zelfs scheidingen helpen voorkomen, volgens Van der Vorm. "Een grote reden dat mensen uit elkaar gaan, is onvrede over de taakverdeling in huis: wie doet wat, wie betaalt wat? Soms voeren scheidende stellen in mijn praktijk daar hele gesprekken over. Dan denk ik: waarom heb je die gesprekken niet eerder aan de keukentafel gevoerd?"

Veel mensen zijn een tikkie huiverig voor de antwoorden van hun partner: wat als hij of zij heel anders denkt over de verdeling van de gezamenlijke kosten, die ander nooit blijkt te willen trouwen of de volledige erfenis uitsluitend aan de eigen familie wil nalaten? Dat is misschien lastig, maar wel duidelijk, vindt Eef van Opdorp. "Hoe duidelijker je bent en hoe meer je dat bespreekt als het nog goed gaat, hoe beter. Je moet het dak repareren als de zon schijnt."