Abortus: de taboes, mythes & misverstanden

Toen Eva de Goeij drie jaar geleden ongewenst zwanger raakte en voelde dat ze voor abortus wilde kiezen, was ze verrast door de schaamte die ze voelde: "Ik kom uit een progressief nest. Ik was al actief voor De Bovengrondse, een actiegroep en feministische denktank die zich hard maakt voor vrouwenrechten. Je zou denken dat abortus voor mij geen taboe zou zijn, maar gevoelsmatig was dat het wel. Er kwamen gevoelens van schuld en schaamte boven." Ze voelde zich dom dat ze in de situatie terecht was gekomen. En De Goeij kwam erachter hoe weinig ze eigenlijk over abortus wist.

"Ik had geen idee hoe het er eigenlijk aan toe ging in een abortuskliniek. Ik wist niets van de vijf dagen bedenktijd of van de verschillende soorten behandelingen." Ook schrok ze van de abortusdemonstrant bij de kliniek die haar belaagde en 'moordenaar' noemde. Van de vele vrouwen die in de kliniek helemaal alleen waren, zonder een dierbare om hen te begeleiden. "Het was een soort afgesneden parallelle wereld waarin ik terechtkwam. Een wereld waarin veel vrouwen heel erg alleen iets ingrijpends moeten doormaken. En ik dacht: als ik dit al op deze manier ervaar, als zelfverklaard progressieve vrouw, kun je nagaan hoe groot het taboe dan eigenlijk nog is."

Mythes, aannames en misverstanden

Sindsdien zet ze zich als activist en onderzoeker in om het taboe op abortus te helpen doorbreken. Zo riep De Goeij bijvoorbeeld Abortusbuddy's in het leven, een project dat vrouwen koppelt aan een vrijwilliger die met hen meegaat naar de kliniek, om hen te begeleiden en te beschermen tegen eventuele abortusdemonstranten. Ook is ze actief voor organisaties als het Humanistisch Verbond en voor de recent opgerichte belangenorganisatie Ava, die zich inzet voor onderzoek, voorlichting en beleid rondom anticonceptie en abortus voor vrouwen, trans- en non-binaire personen.

Sommige mensen vragen zich af: is dat dan allemaal nog steeds nodig? Abortus is in Nederland toch goed geregeld? "Dat klopt", zegt De Goeij. Maar er is ook reden voor waakzaamheid, vindt ze. "Conservatieve partijen slagen er steeds vaker in om abortus weer als een onderwerp van discussie te presenteren. En hoewel een ruime meerderheid van de Nederlanders nog altijd positief staat tegenover het recht op abortus, zijn jongeren voor het eerst in decennia minder positief over abortus dan oudere generaties." De Goeij vermoedt dat dit komt doordat jongere generaties zich er minder bewust van zijn hoe recent en zwaar bevochten het recht op veilige abortus is. "En het helpt ook niet mee dat de complexe realiteit rondom abortus in het publieke debat vaak heel versimpeld wordt voorgesteld."

Pro choice ≠ pro abortus

Als het om abortus gaat, ontstaat bijvoorbeeld vaak het beeld dat je mensen zou kunnen indelen in twee kampen: voor of tegen abortus. Terwijl de werkelijkheid voor veel mensen genuanceerder en complexer is. "De meeste mensen zouden het liefst hebben dat geen enkele vrouw ooit ongewild zwanger zou raken en geen enkele vrouw voor deze keuze komt te staan," zegt de Goeij. "Daarom is goede voorlichting over en laagdrempelige toegang tot anticonceptie ook zo belangrijk. Maar veel vormen van anticonceptie zijn voor vrouwen best belastend en de zoektocht naar welke vorm bij je past, is vaak complex. Bovendien: twee derde van de vrouwen die onbedoeld zwanger raken, gebruikt op dat moment al anticonceptie."

Door voor te den dat een ongewenste zwangerschap altijd te voorkomen is, wordt vrouwen bij wie het gebeurt onterecht een schuldgevoel aangepraat, vindt De Goeij. "Naar schatting ondergaat één op de vijf vrouwen minstens één abortus. Het overkomt ook vrouwen die dit vooraf nooit voor mogelijk hadden gehouden of er zelf eigenlijk geen voorstander zijn." Mensen die zich hard maken voor de reproductieve rechten van vrouwen zijn volgens haar dan ook niet per se 'voorstander van abortus'. "Ze zijn voorstander van het feit dat vrouwen die ongewild zwanger worden, goed geïnformeerd en in vrijheid een keuze kunnen maken over hun lichaam en hun leven. En: móchten ze zelf voor abortus kiezen, willen zij dit veilig kunnen doen, onder de juiste begeleiding en zonder daarbij geshamed of geïntimideerd te worden."

Een ander misverstand is volgens De Goeij dat abortus in Nederland door de legale status buitenproportioneel veel voorkomt. "Uit onderzoek blijkt dat laagdrempelige toegang tot veilige abortus niet leidt tot meer abortussen, maar vooral illegale abortussen in onveilige omstandigheden tegengaat." Jaarlijks worden er in Nederland ongeveer rond de 31.000 abortussen uitgevoerd, zo blijkt uit cijfers van de Inspectie Gezondheid en Jeugd. Het aantal abortussen in Nederland is daarmee laag in vergelijking met de rest van de wereld. Bovendien gaat het in 10 procent van deze gevallen om vrouwen die vanuit het buitenland komen om in Nederland een veilige abortus te ondergaan. Meer dan de helft van het aantal zwangerschapsafbrekingen vindt plaats in de eerste zeven weken na bevruchting. En meer dan 80 procent van de abortussen wordt uitgevoerd in de eerste twaalf weken zwangerschap.

Een debat in extremen

Ook Daphne Latour-Oldenhof, beleidsmedewerker bij Fiom, expertisecentrum op het gebied van ongewenste zwangerschap, merkt dat er over abortus nog veel misverstanden bestaan. Zo bestaat het beeld dat abortus vooral voorkomt bij tienermeisjes en jonge vrouwen zonder kinderen, maar dat beeld strookt niet met de werkelijkheid. De meeste abortussen vinden plaats bij vrouwen tussen de 25 en 35 jaar. En meer dan de helft van de vrouwen die voor abortus kiest, heeft zelf al één of meerdere kinderen. Maar omdat vrouwen vaak niet openlijk over hun abortus praten, wordt dit vertekende beeld van de realiteit nooit echt gecorrigeerd. En ook de manier waarop abortus in de media en populaire cultuur wordt verbeeld, helpt niet mee.

Uit een onderzoek van de universiteit van San Francisco bleek bijvoorbeeld dat de manier waarop abortus in films en televisieseries wordt afgebeeld eenzijdig en weinig realistisch is. Zo zijn de vrouwen die in films en tv-series met abortus te maken krijgen vaak wit, jong en welvarend en kinderloos, terwijl in werkelijkheid meer dan 50 procent al moeder is. Volgens de Amerikaanse onderzoeker Rachel Jones wordt abortus vaak neergezet als een luxe voor jonge vrouwen, die nog geen zin hebben om de verantwoordelijkheid voor een toekomstig kind te dragen. Terwijl in werkelijkheid veel vrouwen juist voor abortus kiezen uit verantwoordelijkheidsgevoel voor de kinderen die ze al wél hebben.

Latour-Oldenhof: "Vrouwen kiezen voor abortus om heel uiteenlopende redenen. Financiële redenen. Medische redenen. Een ontbrekende kinderwens. Geen stabiele woonsituatie. Een voltooid gezin. Redenen die alleen individueel gewogen kunnen worden, en stuk voor stuk legitiem zijn." Maar doordat het debat rondom abortus vaak in extremen wordt getrokken, ontstaat een vertekend beeld. Zo gaat het in discussies in de media of politiek vaak over uitzonderlijke en extreme situaties zoals tienerzwangerschappen, incest of seksueel geweld of moeders die medisch gezien gevaar lopen bij het voldragen van de zwangerschap. "Daardoor ontstaat het beeld dat abortus alleen onder die omstandigheden geoorloofd is, waardoor het begrip voor abortus in 'gewonere' omstandigheden afneemt.

Woorden doen ertoe

Sociaal wetenschapper Jenneke van Ditzhuijzen doet sinds 2009 onderzoek naar ongewenste zwangerschap en abortus. In haar artikel Baas in eigen verhaal wijst ze erop dat de manier waarop we over abortus praten invloed heeft op hoe we ernaar kijken en hoe we erover oordelen. Neem bijvoorbeeld het woord 'plegen' dat nog vaak wordt gebruikt. Daar gaat de boodschap vanuit dat het in feite om iets misdadigs gaat. Een lading die nog extra wordt bevestigd doordat abortus officieel nog altijd in het wetboek van Strafrecht staat en slechts door een uitzonderingsconstructie op het verbod is toegestaan.

Van sommige woorden of uitspraken is de invloed subtieler. Volgens Van Ditzhuijzen zijn mensen in gesprekken over abortus vaak geneigd om te benadrukken het altijd een heel zware en ingrijpende beslissing is die een grote impact heeft, terwijl lang niet alle vrouwen dit ook zo ervaren. Niemand neemt voor de lol zo'n besluit, maar we moeten ook niet doen alsof het iets inherent traumatisch zou zijn. Dat is namelijk niet zo. Zo kan bij vrouwen het idee ontstaan dat er iets mis met je is als je het niet als heel ingrijpend hebt ervaren. Veel vrouwen die zich er niet rot over voelen, voelen zich dáár vervolgens weer rot over, merkte ze in interviews. Volgens Van Ditzhuijzen is het belangrijk om de mogelijke impact van abortus niet te bagatelliseren, maar vrouwen ook geen emoties op te leggen die er misschien niet zijn.

Van Ditzhuijzen deed uitgebreid onderzoek naar de ervaring van vrouwen die een abortus ondergingen. Daaruit bleek dat abortus het risico op psychische aandoeningen niet verhoogt, zoals wel eens wordt gesuggereerd. Maar vrouwen nemen de beslissing zeker niet lichtvaardig. "Verreweg de meeste vrouwen staan uiteindelijk achter hun beslissing, en spijt komt weinig voor." Wel ervaren vrouwen vaak veel wisselende emoties en met name het proces voorafgaand aan de abortus omschrijven ze soms als een rollercoaster. "Wanneer het achter de rug is, overheerst voor de meesten het gevoel van opluchting, soms gemengd met verdriet. Dit kan allemaal horen bij een gezond proces van verwerking."

Ook miskraam- en abortus begeleider Miriam van Kreij van Miskraambegeleiding Nederland vindt het belangrijk dat we op een minder zwart-wit manier over abortus gaan praten. Zij schreef het boek Begeleiding na een afgebroken zwangerschap of abortus, voor zorgverleners en anderen die vrouwen bij een abortus willen bijstaan. Een van haar belangrijkste boodschappen: zorg dat er ruimte is voor de verschillende ervaringen en belevingen van vrouwen. "Als het over abortus gaat, is het vaak of het één of het ander. Of het wordt gepresenteerd als iets heel ingrijpends waar vrouwen nog heel lang last van hebben. Of het wordt gepresenteerd als iets dat nauwelijks impact heeft. Terwijl de beleving voor vrouwen sterk verschilt en voor velen ergens in het midden ligt."

Volgens van Kreij en Van Ditzhuijzen ervaren veel vrouwen die een abortus meemaken tegenstrijdige emoties. Maar ze hebben vaak het gevoel dat die gevoelens niet openlijk kunnen delen, uit angst voor oordelen van anderen. Een hardnekkig misverstand is volgens Van der Kreij bijvoorbeeld dat je geen negatieve emoties kunt ervaren bij iets waar je zelf voor hebt gekozen. "Kijk naar echtscheidingen. Uit elkaar gaan kan verdrietig zijn en toch aanvoelen als de juiste beslissing. Verdriet of impact voelen is iets anders dan spijt hebben. Je kunt blij en opgelucht zijn en toch ook gevoelens van rouw ervaren. En: de één maakt het mee en heeft er weinig last van. De ander vindt het moeilijker. Zo is het met abortus ook. Maar in het gesprek erover is nu vaak weinig ruimte voor dubbelheid en nuance."

De Goeij zou willen dat vrouwen zich vrijer gaan voelen om hun ervaringen met abortus kunnen delen. Want volgens haar is het belangrijk dat er een completer beeld ontstaat in de samenleving. Door onderzoek, wetenschappelijk onderbouwde voorlichting en zoveel mogelijk eerlijke en uiteenlopende verhalen van vrouwen zelf. "Alleen als we meer verschillende verhalen horen, kunnen we tegenwicht bieden aan de extremen en zal een genuanceerder beeld ontstaan. Een beeld waar hopelijk minder vooroordelen, aannames en misverstanden aan kleven. Een beeld waarbinnen alle ervaringen van vrouwen met abortus bestaansrecht hebben. Hoe verschillend die ervaringen misschien ook zijn."