Het zalig falen, met Renske de Greef

Toen columnist en illustrator Renske de Greef (38) voor het eerst moeder werd in 2015, wist ze totaal niet wat haar te wachten stond. En hoewel ze best sceptisch was over het idee van een roze wolk, verwachtte ze toch dat ze automatisch een soort (oer)moederinstinct zou voelen. Dat bleek in de praktijk toch iets anders te werken. Van zwangerschap tot bevalling, de kraamtijd en het eerste jaar als moeder: Renske besloot er een goudeerlijk én grappig boek over te schrijven – met haar eigen illustraties. Mamamorfose is het boek dat ze zélf graag had willen weten voor ze zelf moeder werd.

Een goede voorbereiding is het halve werk, zeggen we vaak. Is het moederschap iets waar je je als mens op kan voorbereiden?

"Ja en nee… toen ik voor het eerst zwanger was, heb ik braaf gedaan wat ‘hoorde’. Een avondcursus bij de verloskundige, en een pilates-pufcrsus. Geleerd over alle soorten pijnbestrijding, een bevalplan opgesteld, gelezen hoelang alles ongeveer duurt. Nuttige informatie, maar ook een heel technisch verhaal. Dat heeft mij achteraf helemaal niet zo goed voorbereid op wat er komen ging. Zeker omdat alle informatie je begeleidt tot de bevalling als ultiem hoogtepunt. Daarna heb je – als het goed is – een baby en begint je leven als moeder en gezin. Succes ermee.

Ik was de periode na de geboorte van mijn dochter daarom best wel in shock. Fysiek, maar ook mentaal. De hoeveelheid verantwoordelijkheid is verpletterend en ik dacht steeds: ik heb géén idee."

En de bevalling zelf? Was die zoals je had verwacht… of gehoopt?

"Misschien hoor je als aanstaande ouder onbewust wat je wil horen. Of doe je aannames die niet helemaal kloppen. Ik had een soort oerkracht verwacht, maar die bleef helemaal uit. Zelfs op het meest heftige moment voelde ik me op een vreemde manier 'wakker'. Zo ging ik mezelf bijvoorbeeld heel braaf voorstellen aan de gynaecoloog, als of ik dacht: wel beleefd blijven hè?

Uiteindelijk kreeg ik een knip, waarvan ik later pas heb begrepen dat dat veel ingrijpender is dan uitscheuren. Dat laatste klinkt eng, maar geneest vaak veel makkelijker."

"En dan hebben we het nog niet eens over het hechten gehad. Na mijn eerste bevalling kreeg ik steeds sterker het gevoel dat dit niet helemaal goed was gegaan, en daar werd ik onzeker van. Het voelde alsof ik door een nerveuze co-assistent was, die vooral op goed geluk handelde. Toen ik bij de dokter kwam, was de strekking: je hebt toch een gezond kind, dus waar heb je het over? Het voelde opeens alsof ik onbelangrijk was geworden, want mijn gezondheid leek niet meer dan een afterthought. Dat had ik nooit eerder zo ervaren."

Hoe was het om zo eerlijk te schrijven over zo’n kwetsbaar deel van je leven?

"Sommige stukken waren best moeilijk om te schrijven, maar ik probeerde dat, zoals met alles in mijn leven, onderzoekend en met humor aan te gaan. En steeds als ik bij mezelf een drempel of schaamte voelde, dacht ik meteen: ik schrijf het er wél in. Eerlijkheid kan juist voor troost en herkenning zorgen. Ik had het zelf zo fijn gevonden om er destijds iets meer over te horen of lezen. Ik dacht soms dat ik de enige was bij wie dit speelde, alsof alle andere vrouwen voor mij, na mij, om me heen allemaal bevielen en daarna gewoon weer de oude waren."

90 procent van de vrouwen wordt na een eerste (natuurlijke) bevalling gehecht, dus de kans dat jij de enige bent, lijkt me heel klein.

"Precies, daarom moeten we het er ook op een eerlijke manier over hebben. Het had voor mij heel veel uitgemaakt als ik dit eerder had geweten. Nu ging ik met mijn staart tussen de benen weer naar huis nadat ik bij de arts was geweest."

En ondertussen probeer je naar de buitenwereld toe het beeld van een stralende moeder in stand te houden, terwijl je geen examen 'zo-word-je-een-goede-moeder' hebt afgelegd.

"In zekere zin ben je natuurlijk al negen maanden bezig met die nieuwe rol, en hoewel ik zelf nogal sceptisch was over het zogenaamde moederinstinct, had ik me toch een beetje laten indoctrineren door dat plaatje. Ik hoopte ergens dat ik vanaf de bevalling op magische wijze zou veranderen in een zorgzame, nuchtere, alleswetende, alleskunnende vrouw. Zo iemand die haar handen nergens voor omdraait. Krampje, kom maar op. Luieruitslag? Geen probleem. Slapeloze nachten: komt goed. Maar puur omdat je van je kind houdt, betekent dat niet dat elke handeling en ieder stukje zorg moeiteloos zijn."

"Ik liep in de praktijk ook heel erg tegen het heteronormatieve plaatje aan dat je als vrouw instinctief beter moet weten hoe je voor je baby moet zorgen. Die beelden zijn zo repetitief in onze maatschappij dat ze zich onbewust in je brein nestelen. Maar het moederinstinct bleef in de praktijk toch een beetje uit bij mij, ik moest het leren om moeder te zijn. Het was alsof ik stagiair was in een nieuwe functie, zonder enige relevante ervaring op mijn cv.

Dat zorgt voor onzekerheid, en als het zaadje van onzekerheid eenmaal is geplant, blijkt dat een vruchtbare bodem. Als ik dit niet goed kan, wat ontbreekt er dan nog meer? Ik dacht ook in de standaardframes van 'goede moeder' en 'ontaarde moeder', terwijl ik me meer voelde als iets daartussenin. Goed genoeg, of moeder-in-ontwikkeling, zoiets."

Voelde het weleens alsof je er niets van bakte?

"Ja, vooral omdat je je enorm bekeken voelt als moeder. Er zit ook een hele rare tegenstrijdigheid in, want aan de ene kant verwacht iedereen dat je het van nature kan, en aan de andere kant krijg je aan de lopende band advies of kritiek over hoe je het eigenlijk zou moeten doen. Een verlies-verliessituatie, zeker omdat je je in die eerste maanden al kwetsbaar genoeg voelt in die nieuwe rol."

"Toen mijn dochter een paar weken oud was, was er een hittegolf in Nederland. Ik wist totaal niet wat ik met haar of mezelf aan moest, dus klauwde ik een weg naar het park om in de schaduw onder een boom wat koelte op te zoeken. De baby lag lekker te slapen toen een vrouw naar me toe kwam met een houding van 'ik vind het ook niet leuk om dit te moeten doen, maar je laat me geen andere keuze'. Ze vroeg toen of ik geen hoedje had voor mijn dochter, omdat baby’s snel uitdrogen."

Wat doe of zeg je op zo’n moment?

"Ja, dat soort ongevraagd advies moet je natuurlijk van je af laten glijden, maar dat vond ik onmogelijk. Het is alsof iemand een motie van wantrouwen tegen je uitspreekt. Ongetwijfeld goed bedoeld, maar voor mij klonk het alsof ze zei: ik denk dat jij je baby gaat laten sterven, en dat ga ik mooi niet laten gebeuren. Maar in plaats van voor mezelf opkomen, heb ik haar volgens mij vriendelijk bedankt. En toen ze weg was, ben ik 'gesmolten baby's' gaan googelen.

Voor mij werkten al die adviezen eerder averechts dan dat ze hielpen. Ik was al verpletterd door de onzekerheid die ik voelde bij alle verantwoordelijkheid die er ineens op mijn schouders rustte om voor dat kleine lieve diertje te zorgen. Het is alsof er een heel lijf bij komt in je leven, waar jij 24/7 over moet nadenken en zorgen dat alle functies het blijven doen. Honger, dorst, hitte, kou, slapen, wakker zijn, afdrogen en ga zo maar door. Intimiderend. Laat staan dat mensen je ook nog wijzen op alles wat je anders of beter moet doen."

Dus als je zelf niet al het gevoel hebt dat je faalt, zorgt je omgeving daar wel voor.

"Ja, hier zie je trouwens ook de dubbele standaard die nog steeds geldt. Als mannen met een baby of een kind worden gezien, kijken andere mensen meteen vertederd: 'Ah, kijk hem nou. Hij doet zo z'n best. Ach, hij kan het ook niet helpen, hij is tenslotte een man'. Als moeder heb ik me in het begin weleens de cliché man gevoeld, degene die het liefst ook snel was gevlucht naar werk en het leven buiten de babybubbel, en de zorgtaken met liefde aan iemand anders had overgelaten. Ik wilde ook dolgraag mijn lidmaatschap naar het volwassen leven weer terug. Me weer 'gewoon mezelf' voelen. Maar het voelde ook alsof ík dat niet kon maken. Ik heb mezelf dus echt moeten aanleren om zorgzaam te zijn, om geduldig te blijven."

"Dit is geen pleidooi voor minder zorgzaamheid, ik wil alleen duidelijk maken dat het niet bij alle vrouwen vanzelf komt zodra ze moeder zijn. Bij ons waren de standaardrollen een beetje omgedraaid, want mijn vriend was meteen een hele zorgzame en betrokken vader. Die met de baby op z’n arm wiegend ondertussen een kookwasje deed. Ik heb het meer moeten leren, maar als ik dat kan, kunnen anderen het natuurlijk ook. Alle ouders hebben er baat bij om zorgzaam te zijn en de behoefte van hun kinderen te leren kennen."

Ben je anders naar moeders gaan kijken, zelf anders gaan oordelen?

"Absoluut. Ik ben me veel bewuster geworden van mijn eigen aannames. Ook door gesprekken met mijn eigen moeder en hoe zij het moederschap heeft beleefd. ‘Wanneer voel ik me weer normaal?’, vroeg ik. Een gevoel dat zij heel erg herkende. Ze zei dat zij steeds dacht: als ik straks maar weer een keer in de zee zwem, dan ben ik weer mezelf. Alsof je die intense periode en die nieuwe identiteit van je af kan spoelen. Maar uit ervaring weet ik nu dat na dat eerste jaar mét kind het stof misschien wel een beetje is neergedaald, maar je gaat nooit helemaal terug naar wie je was. Niet dat de oude versie van jezelf helemaal weg is, er is alleen iets bijgekomen.

Ik heb ook veel meer begrip voor moeders om me heen. Je kan je zo onzichtbaar voelen in die zorg voor een kind. Lange dagen, hele korte nachten, dat is extreem vermoeiend. Daar mag iedereen zich wel wat bewuster van zijn. Soms lijkt het alsof onze hele wereld is ingericht op onze werkidentiteit, en voor die zorgidentiteit is veel minder waardering. Daar mogen we ook best wat status aan toebedelen, of in ieder geval onze ogen voor openen. Vroeger kon ik in een tram staan en van binnen zuchten en steunen als een moeder met haar grote kinderwagen ‘in de weg stond’. Als je zelf eenmaal met een kinderwagen een tram probeert te halen, denk je opeens: iedereen ziet me toch stoeien met dit ding, waarom helpt niemand me? Mag ik als moeder nergens naartoe?"

En wat is de grootste les die je hebt geleerd?

"Dat het goed is om te blijven leren. Zoals voor alles geldt: moeder zijn is niet iets wat je in één keer kan of foutloos doet. Je mag daarin ontwikkelen, dat blijf je als het goed is de rest van je leven doen. Als je dat eerder accepteert, gaat dat gevoel van constant moeten watertrappelen misschien iets eerder over. Ik had bij mijn eerste de hele tijd het gevoel alsof ik onderweg was, alsof ik in een videogame zat: ik ben al die ballen nu aan het hooghouden en straks heb ik het volgende level gehaald en heb ik het onder de knie. Dat gehaaste gevoel en nog héél even volhouden is nu gelukkig voorbij. Als ouders blijf je je ontwikkelen en blijf je leren. Het kan prachtig zijn en soms overweldigend, bizar of ingewikkeld, maar juist de veelheid aan eerlijke verhalen over ouderschap bereidt ons voor op al deze complexiteit."

Mamamorfose is verkrijgbaar online en in lokale boekhandels.