'Ook als je vóór het recht op abortus bent, bestaat er ruimte voor twijfel'

"Als iemand vraagt in welk tijdperk ik had willen leven, concludeer ik meestal dat vrouwen er altijd vrij bekaaid vanaf zijn gekomen", vertelt rechtshistoricus en mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen als we haar ontmoeten in Amsterdam. "Maar ik had best mee willen rijden op de feministische huifkar van de Dolle Mina's", vervolgt ze met een grijns. "In de jaren ’70 dreigden er een aantal abortusklinieken te sluiten in Nederland, en daarom besloot de feministische actiegroep met een huifkar volgeplakt met leuzen door Nederland te toeren. Daar had ik wel bij willen zijn."

Abortus was destijds nog niet officieel gelegaliseerd in Nederland, dat besluit werd pas in 1984 aangenomen door de Eerste en Tweede Kamer. "Met een nipte meerderheid", voegt Van den Nieuwenhuizen eraan toe. Zo vanzelfsprekend is het recht op zelfbeschikking dus niet – ook niet in Nederland. "De anti-abortuslobby lijkt alleen maar te groeien en daar zit een sterke marketingmachine achter. De protesten bij abortusklinieken gaan soms op het verbaal-gewelddadige af."

In Nederland hebben we het geluk dat het recht op abortus niet sterk onder druk staat. "70 procent van de Nederlandse bevolking vindt dat abortus legaal moet zijn, dus de kans dat Den Haag een andere kant op beweegt, acht ik klein." Tegelijkertijd heeft ze ook gezien hoe snel het tij keerde in de VS. "Ik woon zelf in New York en hoewel die staat gelukkig progressief is, zijn er andere staten die het recht op abortus al jaren proberen in te perken. Je zal maar in Texas of Mississippi wonen en ongewenst zwanger zijn." Dat maakt de uitspraak in Roe v. Wade in 1973 zo belangrijk; daarin stelde het Hooggerechtshof dat het verbod op abortus ongrondwettelijk was, omdat abortus besloten ligt in het recht op privacy. En dus mogen individuelen staten de ingreep niet verbieden.

Onverwacht snel 

"Ik denk dat veel mensen erop vertrouwden dat er aan Roe v. Wade niet te tornen viel", zegt Van den Nieuwenhuizen. "Maar Trump heeft tijdens zijn presidentschap drie conservatieve rechters benoemd, dus in die zin komt het uitgelekte vonnis waarin deze uitspraak wordt verworpen niet uit de lucht vallen." Toch had ze niet verwacht dat het zó snel zou gaan. "Mississippi probeert al sinds 2018 abortus vanaf 15 weken te verbieden", maar dat lukte niet zonder slag of stoot. "In het najaar van 2021 appte een vriendin me dat ze de zaak nu bij het Hooggerechtshof wilden neerleggen. We beseften allebei: daar maakt de zaak een goede kans, want zes van de negen rechters zijn conservatief."

De VS is niet de enige plek waar abortusrechten onder druk staan. Ook in Polen en Hongarije waait er een conservatieve wind. "Het zette me aan het denken over de rechten en vrijheden die we voor vanzelfsprekend aannemen", zegt de rechtshistoricus. "Alleen omdat iets al decennialang goed geregeld is, betekent dat niet dat we het niet meer hoeven te verdedigen." Dat is ook de conclusie van Hedy D’Ancona, die zich als kamerlid in de jaren '80 hard maakte voor het recht op zelfbeschikking, en Van den Nieuwenhuizen toesprak tijdens de presentatie van Leven en laten leven. Misschien hebben we in Nederland te veel achterovergeleund de afgelopen jaren. Zijn we daardoor verleerd hóé we het recht op abortus moeten verdedigen?

Abortus als medische ingreep

Zelf is Van den Nieuwenhuizen opgegroeid met het idee dat abortus een normale medische ingreep is. Haar ouders hebben twee keer besloten een zwangerschap af te breken in verband met gezondheidsredenen en -risico’s. "Daar werd gewoon met ons over gesproken als kinderen. Het was verdrietig, omdat er een verdrietige reden was voor de abortus, maar mijn ouders hadden de keuze twee keer samen gemaakt en daar nooit spijt van gehad. Daarin schieten overtuigende leuzen als 'her body, her choice' en 'baas in eigen buik' soms tekort. Natuurlijk is het recht om over je eigen lichaam te besluiten belangrijk, maar dat maakt het niet alleen een vrouwenonderwerp. Genoeg koppels maken samen die afweging."

Toen ze zelf onverwacht zwanger werd in 2014, twijfelde Van den Nieuwenhuizen geen moment. "Ik wist meteen dat ik het niet wilde houden." Ze belde een kliniek en maakte een afspraak. "De abortus is er uiteindelijk nooit gekomen omdat ik een buitenbaarmoederlijke zwangerschap had en met spoed geopereerd moest worden. Maar na die positieve zwangerschapstest voelde ik me heel dankbaar dat er een oplossing voor was, een zorgstelsel om mij op te vangen en een plek waar ik terecht kon."

Ruimte voor alle ervaringen

Hoewel Van den Nieuwenhuizen geen moment twijfelde over het wel of niet afbreken van haar zwangerschap, weet ze dat die keuze anderen misschien moeilijker of zwaar valt. "Er mag ruimte zijn voor al die verschillende ervaringen. Voor diegene die het nooit zou overwegen, voor degene die een abortus heeft gehad en zich daarvoor schaamt, voor de persoon die er achteraf spijt van had." Maar ook voor de persoon die géén spijt heeft. Voor wie het niet beladen of moeilijk is. "Voor een van mijn vriendinnen voelde haar abortus alsof ze naar de tandarts was geweest en een kies had laten trekken. Zij schaamde zich achteraf alleen voor het feit dat ze zich niet schaamde." Door vooral abstract en beladen over abortus te blijven praten houden we de taboesfeer in stand en leggen we anderen ongevraagd die schaamte op.

Daarom is het belangrijk dat we er wél over blijven praten, en dat we leren hoe we dat doen. "Zo kleurrijk en gedetailleerd mogelijk, zonder een lijstje argumenten voor of tegen. Als je vanuit eigen ervaring, twijfel of onzekerheid in gesprek durft te gaan met anderen, ook met mensen die het niet met je eens zijn, wordt het taboe misschien ook minder. Erover praten werkt in die zin als een megafoon. Het maakt het makkelijker voor anderen om hun ervaringen te accepteren en te delen."

Voorbij praktische argumenten

In Leven en laten leven bevraagt Van den Nieuwenhuizen ook haar eigen argumenten, ambiguïteit en aannames. Wat maakt dat haar argumenten zwaarder zouden wegen dan die aan de andere kant van het spectrum? "Door het schrijven en alle gesprekken over dit onderwerp, ontdekte ik dat abortus niet zwart-wit is. We proberen iets algemeens te maken van een keuze die intrinsiek persoonlijk is, en door iedereen op een andere manier wordt doorleefd." Dat maakt dat de praktische argumenten voor of tegen abortus tekortschieten. "Niet dat ze niet legitiem zijn, ze bieden alleen onvoldoende houvast om dit recht te blijven verdedigen."

Praktische argumenten gaan bijvoorbeeld over armoedebestrijding, het al dan niet ontbreken van een sociaal vangnet, levensvatbaarheid of gezondheidsrisico’s van de zwangere. "Maar wat blijft daarvan over als alle armoede in de wereld zou verdwijnen? Heb je dan geen geldige reden om te besluiten hoe en wanneer je ouder wilt worden? Moet je dan bewijzen dat je arm genoeg bent voor een abortus? We moeten van het idee af dat abortus alleen geoorloofd is in bepaalde situaties." Uiteindelijk concludeert Van den Nieuwenhuizen dat het recht op abortus in de kern gaat over vrijheid.

Vrijheid verdedigen

Om die vrijheid concreet te maken doen we een gedachteoefening: "Nu wordt niemand in Nederland verplicht om een abortus te ondergaan. Je kan en mag een oordeel hebben over het feit dat iemand anders ervoor kiest, en dat is legitiem, maar je zal nooit gedwongen worden om deze ingreep zélf mee te maken." Maar hoe ziet het spiegelbeeld van deze samenleving eruit? "Dat wordt een hele duistere plek," zegt Van den Nieuwenhuizen, "want dan zou je opeens een heleboel mensen dwingen om een zwangerschap te voldragen. Om ouders te worden, los van of zij het kind zelf zullen opvoeden of niet. Sommige mensen zullen zich genoodzaakt voelen om een illegale abortus te ondergaan, met alle risico’s die daarbij horen."

Vrijheid verdient het om verdedigd te worden, stelt de rechtshistoricus. Die stijgt boven alle praktische en veranderlijke argumenten uit. "Daarmee creëren we een ruimte waar we altijd op kunnen terugvallen, waarin de zaken naast elkaar mogen bestaan. Vrijheid verdient het áltijd om verdedigd te worden. En ik hoop dat mensen zich dan ook bevrijd zullen voelen in het feit dat hun eigen ervaringen en twijfels er mogen zijn."

Leven en laten leven is te koop bij lokale boekhandels en online.