Het zalig falen, met Sara Shawkat

Sara Shawkat (33) groeide op in Damascus, Bagdad en Zwolle, waar ze als 7-jarige naartoe verhuisde met haar ouders. Toen ze klein was, wilde ze al beroemd te worden. En Zwolle was te wit, te braaf en veel te klein voor haar feisty karakter en grootse plannen. In de Irakese cultuur en voor Sara's familie was een academische opleiding belangrijk, haar ouders hadden zelf ook gestudeerd en van Sara werd hetzelfde verwacht. Maar haar ambitie ligt ergens anders. En hoewel ze het als streber heel lang volhield op school, heeft ze zich tijdens haar studententijd in Nederland tien jaar lang diepongelukkig gevoeld. 

Tot twee jaar geleden: toen vond Sara het zelfvertrouwen om de door haar zo geliefde Iraakse keuken echt te leren kennen – en de baas te worden. Met het langverwachte 'papiertje' op zak koos ze voor een nieuwe weg. Met succes, want met haar nieuwe kookboek (en gelijknamige drankje) Noomi creëerde Sara eindelijk een plek waar haar persoonlijkheid, cultuur, smaak én talent tot hun recht komen.

Droomde je vroeger al van je eigen drankje en kookboek?

"Dat kwam niet in me op; ik was echt een streber op school en dat voelde wel heel lang als mijn identiteit. Ik had een bijna perfecte Cito-score en als 6-jarige mocht ik al klasse-juf zijn. Ik heb zelfs een keer tegen een lerares geschreeuwd omdat ik 90 scoorde van de 100: je móét me uitleggen waarom ik geen 100 heb! Een andere juffrouw zei ooit tegen me dat ik duidelijk een havo-kind was. Ik wist niet eens wat dat betekende, maar ik besloot wel meteen het tegendeel te bewijzen."

"Nadat we naar Nederland waren gevlucht en in Zwolle gingen wonen, werd het verschil tussen mij en m'n leeftijdsgenoten steeds groter. Zeker toen ik vwo ging doen: mijn vriendinnen gingen allemaal naar een andere school en tussen die nieuwe klasgenoten kon ik niet echt aarden. Het leek alsof die structuur van het leren, huiswerk maken, op tijd komen, en samenwerken bij iedereen vanzelf ging behalve bij mij. Daardoor werd ik steeds meer een outsider.

Hoe groter het verschil tussen mij en de rest werd, hoe meer mijn leven zich in een fantasiewereld ging afspelen. Ik had voor m'n gevoel helemaal geen controle over het leven wat ik echt wilde leiden, niemand was bezig met: wat wil Saar doen? Wat wil zij worden later? Ik hield bijvoorbeeld echt heel erg van dansen, make-up en Beyoncé. Maar de ultieme vorm van excelleren, en de enige manier om mijn ouders trots te maken, was altijd die academische studie. Ik heb altijd geloofd dat het 'gewone' niet haalbaar was voor mij, daarom fantaseerde ik over het grootse en meeslepende."

Zo'n groot verschil tussen jouw binnenwereld en de wereld om je heen. Was er een bruggetje tussen die twee? Waren er vriendinnen met wie je hierover kon praten?

"Helemaal niet. Er was niemand die dit zou begrijpen, ik denk dat ze me maar een raar kind vonden. Omdat ik er anders uitzag en het er bij mij thuis anders aan toe ging. Op school kwam niemand ook op het idee dat er iets groters aan de hand zou kunnen zijn... Ik heb namelijk ADHD, waardoor leren steeds moeilijker werd. Een blokuur was de hel voor mij, dus ik ging ook steeds vaker spijbelen."

Maar hoe overleef je zo'n periode als je het helemaal alleen moet doen?

"Ik was altijd bezig met hustlen, dingen nét anders doen. Het was mijn overlevingsstrategie. Ik werd vrienden met de conciërge voor als ik te laat kwam, met de mensen in de kantine zodat ik korting kreeg op een pistoletje, en met mijn mentor zodat ik niet in de problemen kwam met spijbelen. Zo was ik altijd op zoek naar creatieve oplossingen voor mijn problemen."

"Die mentaliteit heeft me ergens wel geholpen met overleven, want ik voelde best veel innerlijke strijd over alle regels waar ik me aan moest houden, omdat die zo haaks stonden op mijn eigen verlangens. Toen mijn zusje tegen dezelfde problemen aanliep, vonden we steun in elkaar. Ik hoefde het vanaf dat moment niet meer alleen te doen. Nu nog bel ik haar soms als ik weer eens een torenhoge boete heb vanwege een onbetaalde rekening en dan stelt zij me gerust met de wetenschap dat die vergeetachtigheid er gewoon bij hoort als ADHD'er. Vervolgens lachen we er samen om en bestel ik als troost een dure latte, haha."

Was verhuizen naar Amsterdam in die zin een bevrijding?

"Ik ging eerst Rechten studeren in Utrecht, maar daar kwam ik in een studentencorps-cultuur terecht waar ik helemaal niet paste. Toen ben ik naar Amsterdam gegaan om Psychologie te studeren, maar ook dat voelde niet meteen als een stap naar vrijheid, ik heb me niet eens bij Studentenwoningweb ingeschreven en stond nog met één been in Zwolle.

Pas op mijn 20e kwam de diagnose ADHD, dus ik had nog steeds veel problemen met studeren. En ik moest zoveel rapporten schrijven, terwijl dat mijn grootste kryptonite was. Dat ik nu een boek heb geschreven in twee jaar tijd is absurd. Zeker vergeleken met wat ik in die tien jaar ervoor heb gedaan. I mean, ik heb vier jaar over mijn bachelorscriptie gedaan."

Ik ken niemand die tien jaar studeren vol zou houden als het zo zwaar en moeilijk was.

"Ik weet nog dat ik een college kreeg over aandachtsstoornissen en me toen eindelijk realiseerde dat het niet normaal was dat het me zoveel moeite kostte. Daarna kreeg ik Ritalin van een studiegenoot en kon ik eindelijk urenlang doorleren voor een tentamen – met een 9 als resultaat. Maar zelfs met de diagnose bleef die studie frustrerend. De universiteitsbibliotheek… hoeveel dagen en avonden ik daar in m’n eentje heb zitten struggelen, pfff. Maar de overtuiging bleef absoluut dat ik die studie moest afmaken. Anders zou ik falen, mijn familie teleurstellen en zou het allemaal niets worden met mij."

"Nu weet ik dat het niet gezond was om zolang ergens voor te vechten. Sterker nog: het is heel verkeerd om dat te doen. Maar het zit zo diep in onze maatschappij geworteld, en in het wereldbeeld van mijn familie, dat studeren de enige weg is naar succes. Ik heb ruim tien jaar over mijn studie gedaan, terwijl ik op m'n tandvlees liep en ondertussen maar collegegeld betaalde. Het was een soort eerkwestie geworden. En nog steeds vind ik het belangrijk dat ik ieder ander mens kan aankijken en kan zeggen: ja, ik heb óók een masterdiploma. Ik haal er zelfs voldoening uit om te zeggen: ik heb niet alleen gestudeerd, maar ik ben daarnaast succesvol als ondernemer en kok en receptonwikkelaar en schrijver."

En al die dingen zijn gelukt ondanks die extra uitdaging.

"Precies. Maar daar wil ik wel een kanttekening bij zetten, want hoewel ADHD heel veel dingen veel moeilijker maakte, heeft het me ook veel gebracht. We zien het in Nederland misschien als een handicap, maar het zorgde ook voor survival skills, want ik moest creatieve oplossingen verzinnen voor alle manieren waarop ik volgens de norm 'tekortschoot'. Ik ben er socialer door geworden en een entertainer, haha. Ik was dan misschien altijd te laat in de les, maar het was wel een feest om naast me te zitten. Ik ben inmiddels ook anders naar ons onderwijssysteem gaan kijken. Je leert op de universiteit niet zozeer bijzondere skills, ik niet in ieder geval, het is veel meer een specifieke vorm of wereld die bij je moet passen. Met heel veel pijn en moeite heb ik me daar – in tien jaar tijd – doorheen geworsteld, maar nu weet ik dat ik veel meer voor elkaar kan krijgen als ik die vorm loslaat."

Iets wat je twee jaar geleden eindelijk hebt gedaan.

"Ja, ik was toen echt kapot. Moegestreden. Toen ben ik teruggegaan naar mijn basis, daar waar voor mij het meeste warmte en liefde in zit: eten. In onze cultuur is iedereen welkom aan tafel en is er altijd lekker eten. Ik heb lang gedacht dat ik Frans of fusion moest koken omdat het culinair en hip was, en omdat ik nooit zo goed Iraaks zou kunnen koken als mijn moeder. Maar een paar jaar geleden besloot ik het toch te proberen."

"Koken is therapeutisch, alsof je als schilder een vers doek hebt waar je mee aan de slag mag gaan. En er zit zoveel creativiteit en voldoening in het feit dat je met weinig geld zoveel rijkdom op tafel kan zetten. Ik heb alle beste adressen gezocht in Amsterdam voor precies de goede ingrediënten. In mijn familie is er altijd te veel eten, waardoor je ook altijd met veel mensen, warmte en gezelligheid aan tafel eindigt. Dat gevoel miste ik en ben ik zelf gaan creëren.

Daarna kwam er een creatieve ondernemersdrift bij kijken, toen ben ik Noomi, een drankje van gedroogde limoenen en rozenwater zelf gaan maken en verkopen in de stad. Samen met mijn zusje bezorgden we alle bestellingen met de bakfiets. Het voelde zo goed dat ik gelijk kreeg: ik wist dat ik iets bijzonders had gemaakt wat mensen lekker vonden – en het werkte. Mensen wilden het drinken! Vervolgens ben ik met bakjes vol eten naar mensen gegaan die ik bewonderde, zoals Vanja van der Leeden en Elza Jo Tratlehner. En weer werd bevestigd: eten verbindt. Wat ik maak is goed en lekker. Het voelt als een middelvinger naar iedereen die vroeger niet in mij geloofde, of de me klein wilde houden.

Ik ken de precieze statistieken niet, maar ik geloof dat ADHD'ers veel vaker als ondernemer eindigen. Het durven nemen van risico's, snel denken en impulsiviteit zijn eigenschappen die hierbij helpen. Ik ben hier niet uniek in, maar wel ontzettend trots op. Hier kan ik echt met passie over vertellen en dat werkt aanstekelijk. Noomi gaat vliegen, en ik ook."

Noomi is verkrijgbaar online en in lokale boekhandels.