De iconische én verwoestende reis van plastic in ons leven

Opblaasstoelen in neon-kleuren, plateauzolen, de GameBoy, Barbies; slechts een paar voorbeelden van hoe plastic de jaren '90 letterlijk glans gaf. De opkomst van het materiaal begon al eerder, maar het decennium is een illustratief voorbeeld van hoe het materiaal evolueerde van bouwsteen tot lifestyle. Plastic fantastic!, klonk het niet voor niets. Of zoals een koddig Amerikaans jongetje uitlegt in een reclame voor het materiaal: 'They save you from death and broken bones.They help save the soda: plastics make it possible!'

In die tijd was Daniël Poolen (eerder presentator van kinderprogramma's op de NPO en nu directeur duurzame kapitaalmarkten bij de Rabobank) een jongetje dat net zo uitzinnig was over plastic en het verzamelde op zijn kinderkamer. Ook in zijn studententijd en carrière bleef hij zich verdiepen in het materiaal. Met al die kennis is zijn relatie met plastic innig, maar ook 'ingewikkeld', legt hij uit. "Het is een haat-liefdeverhouding. Ik zeg altijd: gemak komt met een plastic zak. Hoe rijker het land, hoe meer gemak. Ook ik maak daar graag gebruik van, maar de realiteit is dat we erin zijn doorgeslagen. We moeten onze relatie met plastic weer gezond maken." 

En daar moet het boek Tot over mijn oren in het plastic dat hij maakte met illustrator Merel Corduwener (bekend van illustraties in de Volkskrant en NRC en van verschillende boeken) bij helpen. Samen willen ze het hele verhaal vertellen: van de vooruitgang die het bracht, de overdaad en problemen voor mens en dier tot de oplossingen. Het is officieel een kinderboek vanaf groep 7 en 8, maar door de verhalende schrijfstijl en levendige illustraties ook verfrissend voor volwassenen. 

Het idee voor het boek komt van Corduwener, die vaker illustraties maakt bij maatschappelijke onderwerpen. "Ik ken natuurlijk het verhaal over de plastic soep en hoe het ons op andere manieren bedreigt, maar ik had nog nooit stilgestaan bij de schoonheid van het materiaal en hoe nuttig het ook kan zijn. Denk bijvoorbeeld aan de klassieke tuinstoel, die helemaal uit plastic bestaat; die heeft zo ongeveer iedereen en gaat dus eindeloos mee." 

Het beeldbepalende alledaagse

Door naar alledaagse producten te kijken valt het opeens op hoeveel plastic we gebruiken, maar ook hoe beeldbepalend ze zijn voor de tijdsgeest. Zoals die klassieke tuinstoel, maar ook de Tupperware-bakjes die wereldwijd leidden tot verkoopfeestjes voor vrouwen of Lego, sinds de jaren vijftig geen kind onbekend gebleven. Zien we deze producten later terug in musea? Volgens Poolen gebeurt het al. "Ik was laatst bij het Tropenmuseum in Amsterdam waar een overheidsdienst plastic producten scande om te onderzoeken hoe ze die het beste kunnen conserveren." 

Maar de uitvinding die ons zoveel heeft gebracht, bedreigt nu ook ons voortbestaan. Die boodschap gaan Corduwener en Poolen niet uit de weg. De plastic soep komt aan bod, net als dieren die erin verstrikt raken, het plastic dat we zelf binnenkrijgen en vooral het feit dat het overal, van de noordpool tot tropische eilanden, ligt. Als we op dezelfde manier door blijven gaan produceren we in 2050 zo'n 1600 miljard kilo aan plastic, berekende Poolen in het boek. "Dat is vier keer zoveel als nu. En als we plastic op dezelfde manier blijven weggooien dan zwemt er in 2050 meer plastic in de oceanen dan vissen."

Kun je met die cijfers nog hoopvol zijn dat we dit ooit gaan oplossen? Jawel, zeggen de makers. Poolen: "Er gebeurt nu heel veel: de Verenigde Naties hebben net akkoord gekregen voor een plan voor plastic á la het Klimaatakkoord, heel veel NGO's werken aan oplossingen, we hebben natuurlijk de uitvinding van Boyan Slat en dan zijn er nog allerlei ontwikkelingen op het gebied van recyclen." 

Corduwener vult aan: "Het ligt natuurlijk ook aan ons gedrag en dat geldt voor het hele klimaatprobleem. Als je voor een paar tientjes naar Barcelona kan vliegen dan blijft het moeilijk om gedrag aan te passen. Maar ik merk wel dat de wil er vanuit individuen echt wel is. Wij hebben bijvoorbeeld heel veel reacties gehad van ouders die het boek willen kopen voor hun kind. Juist veel jongeren nemen dit heel serieus en maken zich echt zorgen over de toekomst van de aarde." 

Plasticgezant

Uiteindelijk is het niet de bedoeling dat we helemaal stoppen met plastic gebruiken, zegt Poolen. "We moeten stoppen met het blijven produceren en wat er al is gaan hergebruiken. En daar zijn goede wetten voor nodig, zoals het verbod op wegwerpplastic dat vorig jaar is ingegaan."

Poolen vervolgt: "Maar hoe mooi is het als je daar als land leidend in kan zijn? Nederland is gezaghebber als het gaat om water. Met al onze kennis en ervaring denk ik dat we de kar kunnen trekken in het aanpakken van het plasticprobleem. Wist je bijvoorbeeld dat Nederland een watergezant heeft? Dat is iemand die op heel hoog niveau wereldwijd helpt met het oplossen van problemen met water. Ik denk dat we ook een gezant moeten aanstellen voor plastic." 

Terug naar de jaren negentig, de tijd van floppy's, videobanden, tamagotchi's en natuurlijk Aqua die een hit scoorde met het mierzoete Barbie girl en de bekende zin: 'Life in plastic, it's fantastic', maar óók 'Imagination, life is your creation'. Misschien ligt daar een hint voor de toekomst. Laten we de productie van plastic weer naar onze hand zetten, en ons uit de hand gegroeide monster terugbrengen naar Barbie-formaat.