Maar bestaat de loonkloof écht? Antwoorden op jullie vragen

Vrouwen lopen in een werkend leven gemiddeld 300.000 euro mis. Dat moet stoppen, vinden tien organisaties die de komende weken actievoeren om de loonkloof tussen mannen en vrouwen in Nederland te dichten. Daarvoor hebben ze een manifest opgesteld met verschillende eisen, zoals een beter salaris voor medewerkers in cruciale beroepen en het handhaven op organisaties die zich met ongelijke beloning niet aan de wet houden. 

Sophie, even terug naar de basis: wat is de loonkloof en waar wordt die op gebaseerd? Spreek je bijvoorbeeld ook van een kloof als mannen beter verdienen dan hun vrouwelijke collega in dezelfde cao-schaal? 

"De loonkloof is het feit dat vrouwen minder verdienen dan mannen. Op jaarbasis is dat 36 procent, dat zijn dan alle mannen vergeleken met alle vrouwen. Bereken je het per uur, en corrigeer je daarin voor het deeltijdwerk, dan gaat het om gemiddeld 13 procent. Kijk je naar gelijkwaardig werk (gecorrigeerd voor onder meer opleiding en functie) dan is de kloof 4 procent bij de overheid en 7 procent in het bedrijfsleven. Dit wordt door door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebaseerd op het brutoloon per maand of per uur. 

We kunnen natuurlijk lang discussiëren over wat ‘gelijkwaardig werk’ precies inhoudt, maar als een man en een vrouw dezelfde functie en dezelfde verantwoordelijkheden hebben en in dezelfde schaal zitten, maar de man (een stuk) hoger is ingeschaald, kun je meestal spreken van een kloof!"

Waarom is dat erg? Iemand in dezelfde functie kan toch beter presteren en daarvoor beloond worden? 

"Dat kan inderdaad. Maar het is erg als dit komt door factoren die niets te maken hebben met iemands verantwoordelijkheden of prestaties, zoals gender, huidskleur of achtergrond.

Helaas blijkt uit onderzoek dat als je het loon van mannen en vrouwen in dezelfde functie, in dezelfde sector, met dezelfde opleiding etc. vergelijkt (dus echt appels met appels), er een onverklaarbaar loonverschil overblijft. Dat is die 7 procent in het bedrijfsleven en 4 procent bij de overheid. Ook in de praktijk is dat zichtbaar, bijvoorbeeld bij organisaties die besluiten hun lonen gelijk te trekken: die stuiten op een onverklaarbaar verschil." 

Voor jouw boek Waarom vrouwen minder verdienen dook je in de geschiedenis en geef je voorbeelden uit de praktijk. Hoe kan het dat de loonkloof nog steeds bestaat? 

"Onze samenleving is nog niet altijd gewend aan het betaalde werk van vrouwen en waardeert dit vaak lager dan dat van mannen. Vrouwen doen niet alleen het leeuwendeel van het onbetaalde werk; de beroepen waar ze veelal in werken (onderwijs, zorg) worden ook onderbetaald. Uit onderzoek blijkt zelfs dat de lonen in een sector dalen zodra er meer vrouwen in gaan werken. 

Daarnaast krijgen vrouwen vaak minder betaald als ze hetzelfde werk doen. Dit komt onder andere door (onbewuste) vooroordelen. Vrouwen krijgen wat sneller het nadeel van de twijfel, en mannen juist eerder het voordeel. Ze worden meer beoordeeld op hun prestaties uit het verleden ('laat het nog maar eens zien!') en mannen meer op het potentieel ('ik geloof dat hij het wel kan!)'. Er wordt ook tegen vrouwen gezegd ‘jij hebt toch niet zo’n hoog salaris nodig? Je man verdient toch ook goed?'"

Geldt de loonkloof ook voor zzp'ers en zijn daar cijfers van? 

"Ja, en daar is de kloof nog groter. Per uur bedraagt het verschil gemiddeld 27,4 procent. Een mogelijke oorzaak is dat er voor zzp'ers veel minder vastligt, omdat ze niet werken in een cao. Daardoor ontstaat er meer ruimte voor interpretatie en onderhandeling, en dit leidt per definitie tot een grotere kloof. 

Het zal ook meespelen dat er binnen zzp'ers veel verschillende beroepen zijn. Van laagbetaalde zorgmedewerkers (vaker vrouwen) tot hoogbetaalde zakelijke dienstverleners (vaker mannen). Maar dat zie je ook in de kloof van mensen in loondienst."

Maar die ruimte voor onderhandeling kan toch ook voordelig zijn? Moeten vrouwen niet gewoon beter leren onderhandelen?

"Nee, want het is niet bewezen dat ze niet goed onderhandelen. Uit onderzoek van Harvard Business Review blijkt zelfs dat vrouwen even vaak om salarisverhoging vragen als mannen, maar minder kans hebben om het te krijgen. Ook dit heeft weer te maken met – onbewuste – vooroordelen. 

En zelfs al zou het kloppen dat vrouwen slechter kunnen onderhandelen, dan zou het eigenlijk niet uit moeten maken. Want gelijk werk is gelijk loon, en dat is een wettelijke plicht van de werkgever. En ja, in de praktijk maakt onderhandelen uit, maar de verantwoordelijkheid voor een gelijkwaardig loon zou bij werkgevers moeten liggen en niet bij de werknemer. Ook omdat je als werknemer vaak geen informatie hebt over de salarissen van je collega's, daardoor sta je best wel machteloos."

Als de mannen alle zorgtaken van de vrouw overnemen, is de kloof dan omgedraaid? 

"Als dit op grote schaal zou gebeuren, waarschijnlijk wel. Maar dit is nog nergens ter wereld gebeurd. Je ziet wel dat in landen waar mannen meer zorgtaken op zich nemen en langer geboorteverlof opnemen, de loonkloof kleiner wordt. Dat is bijvoorbeeld het geval in Zweden, IJsland en Denemarken." 

Hoe kom je erachter of je zelf ook te maken hebt met een loonkloof? Vraag je dan naar het salaris van je collega en hoe doe je dat dan subtiel? 

"Ja, dat is de beste manier! Je kunt bijvoorbeeld zeggen: 'Ik las laatst een artikel over de loonkloof en ben benieuwd hoe dat eigenlijk bij ons zit. Ik verdien dit, hoe veel krijgen jullie?' Het kan spannend zijn om daarover te beginnen. Mensen onderhandelen liever met iemand die ze nooit meer ziet dan met hun manager die ze elke dag onder ogen moeten komen. Dat is begrijpelijk, maar je werkgever maakt daar soms ook misbruik van, want die weet ook dat je het gesprek liever vermijdt. Bedenk dat het prima is om over je salaris te beginnen – je vraagt waar je recht op hebt!

In welke sectoren is de kloof het grootst? En in welke het kleinst? 

"Het grootst in de financiële dienstverlening, handel en industrie. Het laagst bij de overheid, onderwijs en horeca. In de afbeelding hieronder zie je de verschillen in de loonkloof per sector, onderzocht door het CBS."

Wat kunnen vrouwen zelf doen? Welk gesprek voer je en met wie? 

"Praat met je collega's over hoeveel je verdient! Mannen, deel ook je salaris met je vrouwelijke collega's. Help elkaar als je gaat onderhandelen. Bereid je goed voor en laat je niet afwimpelen bij de eerste 'nee'. En als je er niet uitkomt met je werkgever: zoek hulp bij een (vrouwen)rechtswinkel, vakbond, advocaat, of het College voor de Rechten van de Mens."

Hoe beweeg je je eigen organisatie om de loonkloof te dichten? 

"Kaart het aan bij de mensen die er verantwoordelijk voor zijn. Hou vol als je een 'nee' krijgt. Verenig je met meerdere vrouwen en mannen op het onderwerp. Benadruk dat het een wettelijke verplichting is én dat het voordelen kan opleveren voor je werkgever. En dat ze het beter nu kunnen oplossen, nu het nog geen issue is, dan als het straks te laat is en ze met een schandaal in de krant staan."

Welke voordelen brengt het een werkgever als die de eigen loonkloof dicht?

"Het leidt tot loyaliteit van je werknemers en tot veel positieve PR. Zie bijvoorbeeld het bedrijf APG, de uitvoeringsorganisatie van pensioenfonds ABP, dat de loonkloof dichtte en veel positieve aandacht kreeg in de media. Je trekt dan ook automatisch veel nieuwe en potentiële werknemers aan."

De campagne #ikverdienmeer is een initiatief van tien organisaties, waaronder Atria, Bureau Clara Wichmann, Emancipator, Feminists Against Ableism, FNV, Stem op een Vrouw, S.P.E.A.K., Women’s March NL en WOMEN Inc. Evajinek.nl besteedt in aanloop naar Equal Pay Day wekelijks aandacht aan de oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen van de loonkloof.