Het zalig falen, met Ianthe Mosselman

Toen Ianthe Mosselman (33), programmamaker bij De Balie, drie jaar jaar geleden moeder werd, was ze een van de eersten in haar vriendengroep. Haar ervaring werd anders dan ze van tevoren had gedacht, misschien omdat er in haar omgeving weinig gesprekken over kinderen gingen. Maar de complexe emoties en woede die ze voelde als nieuwe moeder, zette haar ook aan het denken over de rol van vrouwen… en dan met name moeders in onze samenleving. Mosselman schreef er het boek Al die liefde en woede over dat begin 2022 verscheen.

Kan je het als moeder überhaupt wel goed doen? Of is het bij voorbaat een aaneenschakeling van faalmomenten? En in hoeverre wordt die onzekerheid opgelegd door de kritische bril van onze maatschappij – en de onmogelijke standaard waar moeders zich toe verhouden?

In het begin van je boek beschrijf je twee vrouwen, de één wordt verheerlijkt en de ander verfoeid. Staan die twee vrouwen allebei symbool voor hoe wij naar moeders kijken?

"Ik denk het wel, het moederschap wordt aan de ene kant verheerlijkt als de hoogst haalbare rol, maar met die rol kom je ook meteen onder een vergrootglas te liggen. Dan lijkt alle kritiek op hóé je die rol vervult ook opeens geoorloofd."

"Ik was redelijk jong toen ik mijn eerste kind kreeg, 29 jaar, hoogopgeleid en Randstedelijk; de meeste mensen in mijn omgeving waren nog niet bezig met kinderen krijgen. Maar omdat ik het niet in mijn omgeving zag, had ik misschien ook een beetje een naïef of optimistisch beeld van het moederschap en hoe makkelijk het te combineren zou zijn met de rest van mijn zijn. Maar toen ik eenmaal moeder was, leek het wel alsof die identiteit naar de achtergrond verdween. Dat merkte ik door de manier waarop ik werd aangesproken, de verwachtingen over waar je toe in staat bent."

Merk je dat op werk? Dat er meteen wordt gesproken over deeltijd werken of dat je ambitie verandert?

"Die verhalen heb ik ook weleens gehoord, maar mijn werk is exceptioneel prettig geweest. Een unicum, zou ik bijna zeggen. Toch voelde ik vanaf mijn zwangerschap al dat mensen me een beetje anders gingen zien, niet meer alleen als Ianthe, maar ook als aanstaande moeder. Daar was ik me zelf ook al bewust van, want mijn lijf veranderde en ik kreeg er opeens een supergrote taak en verantwoordelijkheid bij. Het zijn alleen vooral moeders die worden aangekeken op het welzijn van een kind, terwijl vaders ook heel goed in staat zijn tot opvoeden. Mijn vriend kan zo goed als alles wat ik ook kan.

In mijn boek haal ik Adrienne Rich aan, die in Of women born beschrijft hoe we moederschap als instituut hebben neergezet. Terwijl het eigenlijk ook een intrinsiek persoonlijke ervaring is, of zou moeten zijn. Ik wilde heel graag een baby, maar als je kiest voor een kind, kies je niet automatisch voor alle normen, regels en ideeën die op het moederschap worden geprojecteerd. Die torenhoge verwachtingen zie ik als een achterstelling waar je als moeder mee te maken krijgt."

Waarom voelt dat zo?

"Omdat we vanaf het moment dat iemand moeder wordt, als maatschappij die rol als iemands primaire taak zien. Wat jij, als vrouw, moet doen. Hoe vrouwen op babywebsites worden aangesproken, vind ik bijvoorbeeld ook vrij infantiel. Je verandert echt niet opeens zelf in een baby op het moment dat je een baby krijgt. Het is best betuttelend, zo van: je zal er wel als een berg tegenop zien om weer te gaan werken, en je kleine achter te moeten laten. Nou, helemaal niet, dacht ik dan."

"Die primaire taak die op moeders wordt geprojecteerd is niet alleen maar zacht en betuttelend, het is net zo vaak kritisch. Moeder, hou je kind onder controle. Als ik ergens kwam met de babywagen, werd ik soms bijna weggekeken. En mensen vinden babygehuil ook vervelend, dus daar word je als moeder ook weer op aangekeken. Maar als ik wil blijven meedraaien in de bewoonde wereld, zal ik m'n kinderen toch af en toe bij me hebben in het openbaar."

Terwijl er ook mensen zullen zijn die juist vertederd kijken vanwege je baby – of die wel een deur openhouden?

"Natuurlijk zijn die er ook, en dat is ook echt heel fijn. Maar waar ik wel door werd overvallen toen ik voor het eerst moeder werd, was de confrontatie met mijn eigen afhankelijkheid. Je hebt een baby die voor alles van jou en je partner afhankelijk is, maar zelf word je ook afhankelijk van je omgeving. Mensen die je even uit de brand helpen, vijf minuten een oogje in het zeil houden zodat jij even naar de wc kan en zo. It takes a village, zeggen ze niet voor niets, want: you need a village.

De eerste keer dat ik werd lamgeslagen door die enorme afhankelijkheid was tijdens de bevalling zelf. Daar waren allerlei complicaties, waardoor ik me tijdens het baren opeens realiseerde dat ik ook dood kon gaan. Ik heb me heel lang bevonden in wat ze ook wel de 'wanhoopsfase' noemen. Niemand vertelde me of mijn zoon oké was. Die complete machteloosheid heeft wel sporen achtergelaten."

"Het gevoel van controleverlies is lang in mijn systeem blijven zitten en bleek een catalysator voor woede. Maar ook de confrontatie met mijn eigen veranderde identiteit was heel moeilijk. Om toe te geven dat ik afhankelijk was van de behulpzaamheid van anderen. Wat doet dat met je zelfstandigheid?"

Is de keuze om kinderen te krijgen dan inherent een moeilijke of pijnlijke?

"Wel omdat dat het iets met je individualiteit doet als mens. Zeker omdat we gewend zijn te juichen en stil te staan bij alle mijlpalen die over zelfstandigheid gaan. Onze eerste stapjes, een zwemdiploma, rijbewijs, op jezelf wonen: het zijn allemaal tussenstappen naar zelfstandigheid. Vroeger werden vrouwen misschien nog wel voorbereid op het feit dat ze later een dienende rol zouden vervullen, maar mijn generatie en alles wat erna kwam hoort al jaren; you run the world. Vrouwen kunnen precies hetzelfde bereiken als mannen, als je maar hard werkt. Dat narratief clasht alleen met de realiteit als je moeder wordt.

Bij mij zorgden al die tegenstrijdigheden ook voor veel woede. Na mijn eerste bevalling ervaarde ik zoveel seksisme dat ik me erin ben gaan verdiepen. Soraya Chemaly schreef er zo'n goed boek over: Fonkelend van woede. Vooral als het om onze reproductiviteit gaat, worden vrouwen heel erg klein en afhankelijk gehouden. Dat zie je in het abortusdebat, maar ook in de toegankelijkheid van de anticonceptiepil, die niet in het schap ligt, maar waar je bij de balie om moet vragen. Er worden allerlei drempels opgegooid om te beschikken over onze keuze om wel of niet voort te planten en dat is al woedendmakend. Maar die drempels zijn er ook als je wél moeder bent. De openingstijden van de crèche, oordelende blikken als je ervoor kiest om fulltime te blijven werken. Ik betrapte mezelf er ook op dat ik loog over hoeveel dagen mijn kind naar de opvang ging. Hoezo lieg ik daarover? Waarom schaam ik me?"

Omdat de rol wordt opgelegd?

"Ja, dat heeft toch met die heiligverklaring van de moeder te maken. De moeder die het beste kan zorgen – en wiens primaire taak het daarom is. Terwijl we bij een minimale effort van de vader al massaal staan te applaudisseren. Veel koppels willen de zorg wel eerlijk verdelen, mijn vriend en ik ook, maar door hoe het verlof in Nederland is geregeld, loopt het binnen no-time scheef." 

"De woede die ik voelde als nieuwe moeder was in dat opzicht ook wel nuttig. Het is een raadgever om aan te kaarten wat je wel en niet wil. Je voelt het op het moment dat je te maken krijgt met onrecht. Het dwong mij ook vragen aan mezelf te stellen: wat voel ik precies? Waar zit het onrecht voor mijn gevoel? Is dat gevoel terecht?"

Het lijkt me ook heel frustrerend, je steeds zo boos voelen. Wat doet dat met jezelf en met je omgeving?

"Ik had een heel kort lontje, waardoor ik soms buitenproportioneel boos werd. Mijn vriend was bijvoorbeeld een avond thuis om voor ons kind te zorgen en toen ik thuiskwam, was het huis een troep. Of hij was een keer azijn vergeten te kopen en dan ontplofte ik helemaal. Dat is niet leuk en ook niet helemaal eerlijk naar hem toe.

Al die grote gevoelens en heftige reacties maakten het nog moeilijker om me een autonoom individu te voelen. Ik weet ook nog dat ik een keer een rotopmerking kreeg van de barman bij een café, puur omdat ik naar binnen probeerde te komen met een kinderwagen. Daar was ik vervolgens compleet door ontdaan – weer dat gevoel dat ik geen plek meer had met mijn nieuwe rol."

Voelde dat gebrek aan beheersing ooit als falen?

"Ik heb mezelf wel enigszins verloren gevoeld hierdoor en ook weleens afgevraagd of ik me ooit weer mezelf zou voelen. Maar wat bij mij heel erg heeft geholpen was erover schrijven. Een half jaar na mijn bevalling ben ik daarmee begonnen, daardoor ben ik mijn woede beter gaan begrijpen. En daardoor kon ik mijn woede ook beter inzetten, bijvoorbeeld doordat het een opening kan zijn voor een gesprek met je partner. Als je in stilte met onvrede blijft leven, worden de wrok en het ongeluk alleen maar groter. Het is veel moeilijker om daarvan terug te komen, denk ik."

"Niet alle vrouwen ervaren dit op dezelfde manier als ik, niet iedereen zal zoveel woede of onvrede voelen. Ik ben misschien wel wat assertiever en driftiger dan veel anderen, een deel van mijn woede zal daarom zeker zijn voortgekomen uit mijn pittige persoonlijkheid. Maar hoe meer ik erover ging lezen, hoe meer ik in de gaten kreeg dat niet al mijn gevoelens particulier waren; sommigen kwamen voort uit een systeem. Dat onderscheid probeer ik wel bij mezelf vast te stellen, ik hoef de onvrede over een systeem dat knellend is niet altijd te botvieren op een individu. Ik heb geleerd om af en toe tot vijftien te tellen omdat het anders onredelijk overkomt, terwijl het gevoel eronder of de onvrede vaak heel redelijk is. Het is zonde als dat verloren gaat door hóé je iets zegt."

Je bent afgelopen zomer voor de tweede keer moeder geworden, was je ervaring nu anders dan de vorige keer?

"Compleet. Deze bevalling ging veel beter, ik had een fijne verloskundige en we hebben van tevoren goede afspraken gemaakt. Maar ik was ook geduldiger. Ik denk dat mijn woede me ook strijdbaar maakte de vorige keer – alsof ik daardoor in een soort overlevingsstand kwam. De afgelopen maanden heb ik met meer geduld naar alle moeilijke momenten kunnen kijken. Erop vertrouwend dat veel van die dingen tijdelijk zijn. Natuurlijk spelen hormonen en slapeloze nachten een rol, maar ik blijf erbij dat we de rol van onze ongelijke samenleving niet moeten afvlakken. Als die wrijving er is, hebben sommige vrouwen de neiging om nog meer op te offeren, om zich nog meer in te schikken of dienstbaar op te stellen. Ik zou willen zeggen dat de woede er wel degelijk mag zijn, en dat het goed is om hem te begrijpen en te gebruiken om voor jezelf op te komen.

Ik hoop dat mijn kinderen straks van mij weten dat ik leuke en minder leuke – soms zelfs lelijke – kanten heb. Als mijn kinderen ooit mijn boek lezen, hoop ik dat ze erin teruglezen dat zij zo gewenst en geliefd zijn, maar ook dat hun moeder een mens is. Niet dat waanidee van een perfecte moeder. Ouders zijn ook maar mensen, die soms egoïstisch zijn of fouten maken, daar mogen we best wat toleranter tegenover zijn."

Al die liefde en woede is te koop bij lokale boekhandels en online.