Waarom het tijd wordt om de beste versie van jezelf te zijn
In ons drukke bestaan hebben we ruimte nodig om los te gaan. Wél op een vrijdag, zodat er genoeg tijd is om te herstellen, eventuele katers uit te zweten en maandag weer fris mee te draaien in de ratrace. Daar komt de term 'agendahedonist' vandaan. Bedacht door criminoloog Ton Nabben, die in 2014 concludeerde dat de moderne mens zo efficiënt leeft dat-ie zelfs z'n drugsgebruik plant. Oftewel: 'de agendahedonist komt niet los van zijn georganiseerde bestaan, zelfs niet als hij eruit wíl breken', schrijft journalist Tom Grosfeld in zijn boek Agendahedonisme.
Die term gaat over veel meer dan alleen op gepaste momenten uit je plaat gaan. Het zit bijvoorbeeld in hoe we ons leven (vol)plannen, in de rusteloosheid die we voelen als we niets doen, het zit in boodschappen bestellen, stappentellers dragen en geplande retraites volgen. Grosfeld onderzoekt hoe we zo zijn geworden. Die reis leidt bijvoorbeeld langs de invoering van de universele tijd en het kapitalisme. Maar ook de hippies komen voorbij en natuurlijk de coaches en zelfhulpboeken van nu, die ons eigenlijk alleen nog maar meer stimuleren om naar ons leven te kijken alsof het een bedrijf is.
Agendahedonisme is een filosofisch boek dat confronterend herkenbaar is maar je ook achterlaat met een ontnuchterende gedachte: we mogen onszelf wel wat minder serieus nemen – gewoon jezelf zijn, in plaats van altijd maar de beste versie, is ook een hele prima purpose.
Om de agendahedonist beter te begrijpen, besloot ik mee te gaan met een millenialweekend. Een coach uit Amsterdam vertrekt een paar keer per jaar met een kleine groep millennials naar een bos in Hilversum om aan hun persoonlijke ontwikkeling te werken. (...) Ik moest mijn persoonlijke missie formuleren. De reden van mijn bestaan. Ik kwam niet weg met dingen als ‘gewoon hier zijn’, ‘het fijn hebben met dierbaren’ of ‘zo lang mogelijk in leven blijven’. Het moest een lekker lopend zinnetje worden, eentje die ik zo – hatseflats – kon opdissen wanneer een potentiële werkgever erom zou vragen.
Fragment uit Agendahedonisme.
Tom, ben jij zelf een agendahedonist?
"Ja, dat ben ik zeker, maar daar kwam ik eigenlijk pas achter toen ik mijn boek schreef. Ik zag vooral agendahedonisten in mijn omgeving, die volgens strakke schema's leven en ook hun weekend graag dichttimmeren. Zelf ben ik nooit zo geweest, maar tijdens het schrijven kwam ik erachter dat agendahedonisme over veel meer gaat dan dat. Het is een mentaliteit die past bij de tijd waarin we leven: in het ideale scenario is ons werk onze passie, draagt wat we doen bij aan onze persoonlijke groei en heeft elke activiteit die we ondernemen een doel.
In mijn geval uit zich dat bijvoorbeeld in dat ik graag non-fictie lees. Maar dat doe ik vooral omdat ik weet dat die boeken later van pas komen in mijn werk, waardoor het eigenlijk meer een verkapte vorm van overwerken is. Of dat ik ga wandelen als ik vastloop met een artikel omdat ik verwacht dat daar dan een oplossing uit voortkomt, maar niet omdat ik gewoon zin heb om te wandelen."
Dus eigenlijk willen we continu nuttig zijn, zelfs in onze vrije tijd. Waarom is dat erg?
"Je kunt gewoon op deze manier leven, veel van ons doen dat ook. Maar de vraag is of we er niet in doorslaan. Een interessant voorbeeld is het zelfhulpboek Grip van Rick Pastoor, dat was een echte bestseller die ons aanmoedigt om op dezelfde zakelijke manier naar ons persoonlijke leven te kijken als ons werkende leven. We zouden een jaarplan met onszelf moeten opstellen, met meetbare doelen, en elk kwartaal een functioneringsgesprek moeten voeren.
Ook vriendschappen moeten eraan geloven. Wie geven je energie en wie kosten je energie? Het alledaagse wordt een soort kosten-batenanalyse. Natuurlijk moet het niet zo zijn dat je jezelf alleen maar wegcijfert in een vriendschap, maar is dit niet een erg kille manier om naar mensen te kijken?
Ik denk niet dat zo’n berekende manier van leven iets is om na te streven. Ik denk dat ons leven prettiger wordt als we ruimte hebben voor spontaniteit, voor die momenten dat de tijd lijkt stil te staan omdat je jezelf even helemaal hebt verloren in iets."
Een paar zomers geleden ging ik met vrienden op vakantie naar Bordeaux. We pakten de metro naar een meertje aan de rand van de stad. Terwijl we onze handdoeken in het zand legden en onze kleren uittrokken, zagen we een lijntje met boeien in het water liggen. (...) Voor we het wisten waren we het water in gerend en begonnen aan het eenvoudige spel dat we in onze jeugd zoveel gespeeld hadden. (...) Pas toen we er helemaal doorheen zaten, uitgeput en hongerig het water uit strompelden om een broodje te eten, belandden we weer in de normale wereld. (...) Dat ik nog in detail weet hoe die middag verliep, zegt iets over de zeldzaamheid van het moment. Het was een vorm van spontaniteit, van vrijheid, die normaal gesproken geen onderdeel is van mijn dagelijkse leven.
Fragment uit Agendahedonisme.
Wat verraste jou in je onderzoek naar agendahedonisme?
"Dat het al ver terug in de tijd is begonnen. In 1905 schreef de Duitse socioloog Max Weber een boek waarin hij al concludeerde dat de mens steeds rationeler werd en zijn baan steeds meer als roeping ging zien. Ik heb de indruk dat het daar is begonnen en we uiteindelijk het kapitalisme steeds verder zijn gaan internaliseren. Niet alleen economisch maar juist ook in hoe we ons sociaal opstellen; de nadruk ging steeds meer op het individu liggen en niet op de gemeenschap.
Daar is trouwens wel een tegenreactie op gekomen in de jaren '60. Hippies vonden dat het leven niet alleen in dienst zou moeten staan van hard werken. Zij waren meer geïnteresseerd in persoonlijke ontwikkeling, creativiteit en in iets voor anderen betekenen. Het waren bijvoorbeeld ook de hippies die als eerste met computers gingen werken, omdat ze overtuigd waren dat die mensen konden verlossen van al dat harde werken. Maar uiteindelijk is hun filosofie toch weer opgegaan in het kapitalisme. Daar komt het idee vandaan dat je werk je passie zou moeten zijn en dat zelfontwikkeling vooral in dienst moet staan van je carrière."
Een aantal mensen uit mijn omgeving, van wie veel werkzaam in de creatieve sector, is dagelijks minstens twee uur kwijt aan hun Instagram-pagina. (...) Het persoonlijke en het zakelijke lopen door elkaar. Het varieert van vakantiekiekjes of persoonlijke beslommeringen delen tot zakelijke successen uitventen en flirten met potentiële opdrachtgevers. (...) Het is een tragische gedachte dat we ooit voor de lol zijn begonnen op social media, maar inmiddels niet meer kunnen stoppen omdat dat tot de ineenstorting van het succes van de eigen onderneming zou leiden.
Fragment uit Agendahedonisme.
Eigenlijk is het hele leven ingericht op hoe we 'de beste versie van onszelf' worden. Kunnen we daar ooit uit losbreken?
"Ik denk inderdaad dat het lastig is, maar ik zie ook wel lichtpunten. Er stond laatst een artikel in de Volkskrant over jongeren die op een hele andere manier naar werk kijken dan mijn generatie. Jonge advocaten die geen partner willen worden omdat ze niet leven om te werken, bijvoorbeeld. Daarnaast is er ook de quiet quitting-beweging, door mensen die weigeren om om het minste of geringste te gaan overwerken en hun werk niet langer als hun passie willen zien. Dat toont wel aan dat steeds meer mensen zich verzetten tegen het idee dat het leven alleen maar draait om presteren op je werk."
In je boek doet je vader dingen die je als klein verzet beschouwt tegen de prestatiemaatschappij. Doe je dat zelf nu ook?
"Ik probeer het wel. Als ik bijvoorbeeld met mijn vrouw uit eten ga, en zij even naar het toilet gaat, hou ik me in om op mijn telefoon te kijken. Dat doe ik nu drie jaar en eerlijk: het blijft lastig, haha. De neiging om de tijd te vullen zit diep en het zal ook niet zomaar weg gaan, maar het is een goede oefening om vrede te leren hebben met een moment van nietsdoen."
Maar meer in het algemeen roep ik op tot een mentaliteitsverandering. We zouden ons bewust moeten worden van deze manier van leven, en moeten inzien dat we onszelf daarmee tekort doen. Het is niet vanzelfsprekend om jezelf te runnen alsof je een bedrijf bent. De waarde van ons leven zou niet moeten samenvallen met onze efficiëntie en prestaties, maar met het ondoelmatige en nutteloze.
Ik zie de dagdroom als concreet beginpunt om onze levens anders te gaan inrichten. We hebben tegenwoordig moeite om andere manieren van leven voor te stellen, dus daar kan de dagdroom bij helpen. We kunnen onze verbeeldingskracht aanwenden. En bovendien: de dagdroom is van zichzelf al belangeloos en ondoelmatig. Het is al een vorm van verzet."
Ik weet nog dat hij altijd een grote pan met water op het vuur zette voor de pasta en intussen groente sneed. Mijn moeder riep dan: ‘Je weet dat we een waterkoker hebben, hè?’ Mijn vader antwoordde: ‘Weet ik. Geen zin in.’ Ik kon toen al moeilijk peilen of hij nou serieus was of een grapje maakte. Was hij nou gewoon te lui om die waterkoker te gebruiken? Achteraf denk ik: volgens mij was – en is – dat gewoon zijn filosofie. Dat het helemaal niet nodig is om allerlei handelingen te versnellen. (...) Net zoals hij nooit gebruikmaakt van Thuisbezorgd, maar gewoon de pizzeria belt om zijn bestelling door te geven en er daarna naartoe gaat om die op te halen.
Fragment uit Agendahedonisme.
