Een baan naast je baan

Een uit de hand gelopen hobby, zo noemt Vera van Embden (29) haar foodtruck-business. Ze werkt fulltime als salescoördinator bij een bedrijf dat gespecialiseerd is in kampeerbenodigdheden, en staat daarnaast op sportevenementen en festivals met haar Fitgirl Foodtruck. “Op festivals kun je vaak alleen ongezonde snacks kopen,” zegt ze. “Terwijl je daar ook weleens wat gezonds wilt eten. Op een zondagmiddag in coronatijd dacht ik: ik begin gewoon een foodtruck.”

Ze verkoopt onder andere bananenbrood, eiwitshakes en pastasalades. Van gezond eten wist ze al veel: daar had ze zich in vastgebeten sinds ze bijna dertig kilo was afgevallen. En met een achtergrond in marketing en sales leek het haar een leuke uitdaging een eigen bedrijf op te zetten. “Collega’s nemen vrij om vijf weken op vakantie te gaan, ik doe dit. Het is gezellig: vriendinnen gaan graag mee op pad, mijn familie helpt soms mee en ik doe nieuwe sociale contacten op. Ik vind het leuk om bezig te zijn. En ik verdien er wat extra’s mee. Voor jezelf werken voelt toch vrijer dan voor een baas werken.” 

Steeds meer mensen in Nederland hebben naast hun hoofdbaan een tweede baan, blijkt uit cijfers van het CBS. In 2016 gold dat voor bijna 600.000 Nederlanders, in 2021 waren dat er 769.000. Dat zijn bijvoorbeeld mensen die vooral geld verdienen als werknemer en daarnaast als zelfstandige aan de slag gaan, zoals Vera, of mensen die hun inkomen vooral als zelfstandige verdienen en daarnaast in loondienst werken. Of een combinatie van meerdere loondienstbanen.

“Het combineren van meerdere inkomens kan een economische noodzaak zijn,” zegt Tosca Gort, arbeids- en organisatiepsycholoog en oprichter van Gort Coaching. “Working two jobs, noemen ze dat in Amerika. In tijden van hoge inflatie en economische crisis zou het best kunnen dat mensen een tweede inkomstenbron zoeken omdat ze moeten; ik ben benieuwd of we dat in Nederland gaan zien. Vooralsnog hoor ik vooral dat mensen een tweede baan nemen omdat ze daar plezier aan beleven.”

Bijbaan als passie

Vaak gaat het om werk dat mensen fantastisch vinden om te doen – balletles geven, mensen coachen – maar waarmee ze hun brood niet kunnen verdienen, bijvoorbeeld omdat het slecht betaalt, zegt Gort. “Dan zorgt een kantoorbaan voor financiële stabiliteit, en kunnen ze hun passie kwijt in die bijbaan.” Sommige mensen kiezen ervoor omdat ze bij hun werkgever meer uren zouden willen werken, maar dat niet mogelijk is. Anderen zien het als risicospreiding: als de ene baan wegvalt, heb je altijd de andere nog. En wie er vooral voor de lol bij werkt, doet dat om uiteenlopende redenen: meer afwisseling in het werk, nieuwe vaardigheden ontwikkelen, nieuwe contacten opdoen en je hobby kunnen uitoefenen, bijvoorbeeld. 

Vaak gaat het om werk dat wat tastbaarder of concreter is dan de hoofdbaan, weet arbeids- en gezondheidspsycholoog Anneke Mijnhardt, oprichter van Fit in Werk. “Sommige mensen zitten de hele dag achter hun bureau. Hoe gevarieerd hun werk inhoudelijk ook is: uiteindelijk zitten ze de hele dag achter een computerscherm. Dan kan het heerlijk zijn om daarnaast iets heel anders te doen. Zo ken ik iemand die als trainer werkt en daarnaast een dag per week touringcarchauffeur is. Iemand anders werkt naast haar kantoorbaan elke week één avond in de horeca – werk dat ze vroeger al zo leuk vond.”

Veel mensen bouwen voort op hobby’s, op (nieuwe) interessegebieden of vroegere werkzaamheden als ze besluiten er iets naast te doen, zegt Mijnhardt. Zelf is ze fervent hardloper en geeft ze naast haar werk in de psychologiepraktijk ’s avonds regelmatig hardlooptrainingen. Gewoon, voor de lol. “Lekker naar buiten, nieuwe mensen ontmoeten en bezig zijn met iets waar ik van hou.” Sommige mensen vinden één baan prima, anderen merken op een gegeven moment dat ze bepaalde kanten van zichzelf of interesses er niet in kwijt kunnen. Hun baan loslaten vinden ze financieel gezien vaak een te spannende stap. “Dan zoeken ze naar iets om erbij te doen,” zegt de psycholoog. “Iets waarmee ze nieuwe mensen ontmoeten bijvoorbeeld, wat meer dynamiek in de werkweek brengt, waarmee ze buiten zijn, in beweging zijn, waarmee ze met hun handen kunnen werken. Zo’n bijbaan kan zorgen voor een groter gevoel van zingeving en bijdragen aan het welzijn.”

Dat weet Joyce van Asselt (36) uit ervaring. Ze werkt drie dagen per week als teamleider bij een klantenservice, in loondienst, en geeft de andere twee dagen paardrijlessen als zzp’er. “Mijn werk op kantoor doe ik met plezier en is mijn basis: ik heb een vast inkomen, een vast ritme en de gezelligheid van collega’s,” zegt ze. “In het zzp’en kan ik mijn creativiteit kwijt, zonder dat ik me druk hoef te maken of ik wel voldoende geld binnenhaal. En ik kan mezelf ermee uitdagen – soms mis ik wat uitdaging in mijn werk op kantoor. Het voordeel daarvan is wel dat ik voldoende energie en tijd over heb om bezig te zijn met mijn passies: mijn paard en lesgeven. Heb ik een dag achter de computer gezeten, dan ben ik blij dat ik weer buiten kan werken. En tijdens het lesgeven kan ik me weer opladen voor mijn kantoorwerk. Win-win, dus.”

Er kunnen dus heel wat voordelen zitten aan werken naast je werk. Maar mag dat zomaar, als je in loondienst bent? “Een werkgever mag je niet zomaar nevenwerkzaamheden verbieden,” zegt hr-adviseur Doreen van der Pols, medeoprichter van HR Expert Bureau. “In augustus is een nieuwe Europese Richtlijn ingegaan, waardoor een werkgever daar nu een zwaarwegende reden voor moet hebben. Een die zwaarder weegt dan het belang van de medewerker.” Wat die redenen kunnen zijn? Het vermijden van belangenconflicten, de bescherming van vertrouwelijkheid van bedrijfsinformatie of overschrijding van de arbeidstijdenwet, bijvoorbeeld. Wil je een tweede baan beginnen, lees je arbeidsovereenkomst, cao of personeelshandboek dan in elk geval goed na, adviseert ze. “Daarin wordt vaak opgenomen dat je nevenwerkzaamheden moet melden om belangenverstrengeling te voorkomen.”

Wil je hetzelfde werk dat je in loondienst doet voor een concurrerend bedrijf uitvoeren, ook al is het maar een ‘bijbaan’? Dan is de kans groot dat dat contractueel verboden is. Ook als je bijbaan een goede uitvoering van je werkzaamheden in loondienst in de weg staat, bestaat de kans dat je handelt in strijd met je arbeidsovereenkomst. Als je op zondagavond als zanger of dj op feesten en partijen werkt, en vervolgens op maandag niet kan komen werken, kan daar bijvoorbeeld sprake van zijn. Dezelfde criteria gelden voor vrijwilligerswerk: “Het kan ook gaan om buddytaken die zo arbeidsintensief zijn dat iemand daardoor last krijgt met het uitvoeren van de eigen baan.”

Goed werknemerschap

Maar ook als je tweede baan inhoudelijk niets te maken heeft met het werk waarmee je de kost vooral verdient, moet je werkgever daarvan afweten, in verband met de arbeidsomstandighedenwet. Werknemers mogen volgens die wet tijdelijk meer werken, maar niet continu. “Dit is vooral van belang als het gaat om twee betaalde functies in loondienst,” zegt Van der Pols. “Verricht je als medewerker arbeid bij meer dan één werkgever, dan ben je verplicht beide werkgevers daarover te informeren.” Maar ook als je voor jezelf gaat beginnen, is het wel zo netjes om dat bij je leidinggevende te melden, zegt ze. “Dat is goed werknemerschap.” 

Dat deed Vera ook, voordat ze aan de slag ging met haar foodtruck. “Ik heb mijn leidinggevende gebeld en gezegd dat ik daarmee wilde beginnen,” zegt ze. “Hij reageerde heel positief en stimuleerde me daarin. Mijn werkuren lijden er niet onder, want de meeste festivals en evenementen zijn in het weekend. Mijn werkgever is flexibel: als ik er eens vrij voor wil nemen, kan dat ook. En mijn loondienstbaan gaat altijd voor. Ik heb me een beetje vergist in de voorbereidingen en tijd, want naast een fulltimebaan kun je niet alles doen wat je zou willen. Maar dat wist ik van tevoren.”

Joyce, die in haar sollicitatiegesprek naar haar loondienstbaan al vertelde dat ze écht maar drie dagen wilde werken omdat ze daarnaast paardijlessen wilde blijven geven, maakte ook afspraken met haar leidinggevende. “We verwachten een zekere flexibiliteit van elkaar,” zegt ze. “Als het druk is of mijn manager gaat met vakantie, werk ik extra. Dan plan ik mijn werk op kantoor om mijn lessen heen, of geef ik een dagje minder les. En soms wil ik een werkdag omwisselen om een workshop te kunnen geven, of een week vrij nemen voor bijvoorbeeld bijscholing. Dat gaat allemaal in goed overleg. En we weten dat we elkaar niet altijd tegemoet kunnen komen als er last-minuteverzoekjes zijn.” 

Meer energie

Hoeveel voldoening het ook kan geven en hoe goed je ook afspraken maakt met je werkgever, twee banen hebben betekent ook: een dubbele hoeveelheid voorbereidingen, verantwoordelijkheden en to-do’s. Hoe voorkom je dat je overloopt, of dat een tweede baan te veel als werk gaat voelen? “Dat risico is er altijd,” antwoordt arbeids- en organisatiepsycholoog Gort. “Maar als mensen er iets naast doen terwijl dat niet enorm goed betaalt, vinden ze het hoogstwaarschijnlijk heel leuk om te doen. Dat is een soort economisch-psychologische wetmatigheid. Anders hadden ze de motivatie om ermee door te gaan al lang verloren.”

Kortom: iets wat je fantastisch vindt om te doen – en waarvan je niet afhankelijk bent voor je inkomen – gaat niet snel vervelen of als werk voelen. Om dat te voorkomen, is het ook verstandig je ‘bijbaan’ op gezette dagen of tijden uit te voeren en je werkgever zo nodig te herinneren aan de gemaakte afspraken, zegt arbeids- en gezondheidspsycholoog Mijnhardt: “Baken je werk goed af, bijvoorbeeld door op een vaste dag in de bediening te werken, paardrijles of hardlooptraining te geven. Dat moet natuurlijk wel net kunnen met je andere baan, dus het kan betekenen dat je je leidinggevende moet vragen of je een dag of middag minder kunt werken. Het is belangrijk dat mensen oog houden voor de balans tussen inspanning en herstel. Dat geldt ook bij het hebben van één baan. Voor sommige mensen is hun tweede baan een vorm van herstel: daarmee kunnen ze bijvoorbeeld even ‘aanrommelen’ naast hun werk. Een tweede baan kan dus juist, hoe gek dat ook klinkt, zorgen voor die balans. Mits goed ingebed.” 

De kunst van het afbakenen

Je werk afbakenen betekent ook: proberen te voorkomen dat je werkzaamheden te veel door elkaar gaan lopen. Liever niet onder werktijd belletjes of mailtjes voor je andere werkzaamheden afhandelen, dus – of alleen als het echt niet anders kan. “Soms krijgen mensen spanningsklachten, omdat het combineren niet goed lukt en het te veel stress en spanning oplevert,” weet hr-adviseur Van der Pols. En dan bestaat er nog het risico dat je door een fysieke blessure tijdens je nevenwerkzaamheden je hoofdbaan (tijdelijk) niet meer goed kunt uitvoeren. Al is dat geen reden voor een werkgever om nevenwerkzaamheden te verbieden: dat kan tenslotte ook gebeuren tijdens het sporten, koken of andere activiteiten in je privétijd.

“Ik bekijk het liever van de andere kant: het kan juist energie geven om werk te combineren,” zegt Van der Pols. “Een kunstenaar die ook op een administratieve afdeling werkt, een marketingmedewerker die bootcamplessen geeft – wat ook nog eens profijt oplevert voor een zittend beroep – of een financieel adviseur die een webshop voor sieraden begint: meestal doen mensen er iets naast wat van zo’n andere aard en omvang is, dat het prima naast een baan kan. En een medewerker die naast zijn baan zijn passie volgt, komt met meer energie de week door.”