Een modern geboorteverlof, eenmaal, andermaal?

Toen literair agent Willem Bisseling in 2017 ontdekte dat hij vader werd, ging er een wereld voor hem open. Een wereld die gericht was op vrouwen. Boeken waren er genoeg, voor moeders. Brochures in overvloed, voor zwangeren. En als het wel een keer over vaders ging, was de toon meestal lollig. 'Geef je vrouw maar vooral gelijk en alles komt goed'.

Ook na de geboorte viel het hem op hoe de vaderschapsrol bijna automatisch naar de achtergrond verdwijnt. Als ondernemer had hij geen recht op geboorteverlof. Hij besloot zelf twee weken volledig offline te gaan, dat in die tijd vooruitstrevend voelde. 'Little did we know', grapt Bisseling, want veertien dagen om het nieuwe gezinsleven eigen te maken was bij lange niet na genoeg. "We deden alles samen, ook de nachtvoedingen, maar daarna ging ik gebroken naar kantoor", blikt hij terug. Voor veel stellen wordt dat uiteindelijk de reden om de partner te ontlasten van de nachtvoedingen. Omdat er nou eenmaal brood op de plank moet, belandt het grootste deel van de zorg automatisch bij de moeder. 

Die voorgeschreven route, waarin ouders als vanzelf een traditioneel rolpatroon in wandelen, verbaast Bisseling. Waarom kunnen ouders niet samen groeien in hun nieuwe rol, zoals in Scandinavische landen door een langer partnerverlof mogelijk is? En waarom richten al die boeken zich zo nadrukkelijk op moeders? Hij besloot er zelf verandering in te brengen, met zijn eigen boek Vader op komst - wat je als moderne vader kunt verwachten (en doen!). Sindsdien is hij een van de mannelijke stemmen in het debat over geboorteverlof. Al krijgt hij daar regelmatig boze reacties op. "Dat gebeurt altijd als het gaat over het gelijktrekken van het verlof voor ouders. 'Moeten gezinnen niet lekker zélf bepalen hoe ze hun verlof inrichten?', lees ik dan. En ja, dat vind ik ook. Maar nu bepaalt de overheid dat zorg hoofdzakelijk een taak is voor de moeder en is er op dat gebied weinig ruimte voor de vader. Wat als we ouders evenveel ruimte geven?"

Uit verhouding

Die ruimte is in het huidige geboorteverlof inderdaad uit verhouding. Op dit moment hebben zwangeren recht op 16 weken verlof dat bestaat uit zwangerschaps- en bevallingsverlof. Partners in loondienst hebben recht op 1 week betaald en 5 weken deels betaald verlof, dat tot 70 procent van het maximum dagloon bedraagt. Of partners die 5 weken daadwerkelijk kunnen opnemen is afhankelijk van hun salaris. Want het is voor lang niet iedereen haalbaar om wekenlang met minder inkomen rond te komen. Voor partners die zzp'er, ondernemer of werkloos zijn gaat dit helemaal niet op; zij kunnen geen aanspraak maken op het geboorteverlof.

En ja, er is vooruitgang. Het is nog geen 5 jaar geleden dat partners in loondienst slechts 2 dagen betaald verlof kregen. Ook is er het ouderschapsverlof, een soort aanvullend verlof op de eerder genoemde vormen. Lange tijd was dit onbetaald, maar sinds 2022 krijgen ouders een deel hiervan vergoed, ook weer tot 70 procent van het maximum dagloon. Maar opnieuw geldt die progressie alleen voor ouders die in loondienst werken. En dat terwijl 17 procent van de werkende Nederlanders zzp'er is en dit aantal groeit. Toch zijn zij aangewezen op hun eventuele spaarrekening bij hun start als ouder. 

Bisseling ondervond dat zelf, toen hij in 2020 opnieuw vader ging worden. Geleerd van zijn eerdere korte kraamtijd, wilde hij het dit keer anders doen. Zijn vriendin was zelfstandig ondernemer en kon zich via haar arbeidsongeschiktheidsverzekering laten verzekeren voor haar verlof. Bisseling belde zijn verzekeraar en vroeg of hij dat ook doen voor zijn partnerverlof. "'Dat kan niet', kreeg ik te horen, 'want u kunt niet zwanger worden'." Bisseling antwoordde: "'Dat klopt, maar ik kan wel een kind krijgen'."

Nog steeds is het voor partners niet mogelijk om zich hiervoor te verzekeren. 

Geboorteverlof voor iedereen

Het kabinet erkent dus dat het tijd is voor verandering, maar de vooruitgang is niet voor iedereen en houdt genderongelijkheid in stand, is de kritiek. Want zolang ouders niet evenveel verlof krijgen blijft er een onderscheid bestaan tussen de zwangere en de partner, waardoor zwangerschapsdiscriminatie blijft bestaan, vrouwen er in hun inkomen gemiddeld 46 procent op achteruitgaan na de geboorte van hun eerste kind en de verdeling in zorgtaken vaak onbedoeld scheefgroeit.

"Daarom wordt het tijd voor een daadwerkelijk modern geboorteverlof", zegt econoom en jurist Eline Leijten. Zij is voorzitter van Het Buikencollectief, de cliëntenorganisatie van zwangeren. Met de petitie '21e-eeuws verlof', inmiddels getekend door meer dan 17.000 mensen, werkten ze een systeem uit dat geïnspireerd is op de verlofregels in Finland. Daarin is de grootste verandering dat alle ouders recht zouden hebben op 160 dagen betaald ouderschapsverlof, op te nemen voor de tweede verjaardag van hun kind. Wel behoudt de persoon die het kind draagt 6 weken zwangerschapsverlof, maar vanaf de geboorte is het recht op verlof voor alle ouders even lang. 

Het Finse model zou daarnaast voor iedereen gelden, dus ook voor ondernemers, studenten, zzp'ers en mensen zonder werk. En het houdt rekening met allerlei vormen van ouderschap, zoals regenbooggezinnen en alleenstaande ouders. Zo wordt 1 op de 10 baby's in Nederland geboren in een eenoudergezin. Leijten: "Wij zijn van mening dat alleenstaande ouders net als in Finland recht zouden moeten hebben op de hoeveelheid waar twee ouders samen aanspraak op maken, dus 320 verlofdagen in totaal. Kinderen van alleenstaande ouders worden zo niet achtergesteld."

De andere twee speerpunten zijn recht op pauze voor zwangeren op hun werk en een wettelijk verlof voor ouders die een miskraam of doodgeboorte meemaken voor de 24e week van de zwangerschap. Dat verlof is er nu wel ná deze termijn, maar wie dit eerder overkomt is afhankelijk van het reguliere ziekteverlof. 'Het kan een hoge drempel opwerpen om je ziek te moeten melden in loondienst', zegt Leijten. "Want ziektedagen worden meestal bijgehouden en er wordt van je verwacht dat je de werkgever op de hoogte houdt. Rouw om een miskraam of doodgeboorte wordt niet in elke werkomgeving begrepen. Een wettelijk recht op verlof geeft alle ouders ruimte om dit verlies te verwerken."

Lange termijn

Dit klinkt allemaal mooi, maar hoe reëel is het dat we zo'n ingrijpende systeemverandering in Nederland kunnen doorvoeren? "Wat in Finland kan, kan hier per definitie ook", stelt Leijten. "Finland heeft dit systeem net ingevoerd in een, zacht uitgedrukt, heel turbulente tijd; gelegen naast Rusland. Hoe we onze verlofregelingen inrichten is een kwestie van keuzes. Bovendien is dit Finse verlofsysteem om meerdere redenen economisch interessant: in het kader van het terugdringen van burn-outklachten onder ouders, het levert gezondheidswinst op voor ouders en kinderen, gaat zwangerschapsdiscriminatie tegen en brengt gelijke kansen op de arbeidsmarkt dichterbij. Tot slot zijn specifiek de babygroepen in de kinderopvang nu heel personeelsintensief, met maximaal drie baby's per medewerker. Daar kun je enorm op besparen door invoering van langer betaald verlof."

Een modern geboorteverlof zou daarnaast bijdragen aan de erkenning van zorg in het algemeen, zegt Leijten. "Met alle uitdagingen waar we voor staan geloof ik sterk dat we zorg op een voetstuk moeten plaatsen. Ik gun het elke captain of industry om een periode luiers te verschonen. Het geeft je de kans om te 'ont-egoën', te leren je ego voor even op een tweede plek te zetten. Ik denk dat het van wezenlijk belang is dat we de waarde van zorg gaan inzien: een modern geboorteverlof is daarin een belangrijke stap."

Uit onderzoek blijkt ook dat die behoefte er in Nederland is. Zo willen steeds meer vaders thuis zijn na de geboorte van hun kind. Toch maken ze niet altijd gebruik van de huidige mogelijkheden, zoals de 5 weken aanvullend partnerverlof. Dat komt onder meer door financiële belemmeringen, want niet iedereen kan met minder inkomen rondkomen, maar ook vanwege sociale acceptatie. Vaders zouden zich door hun werkgever of door andere vaders niet altijd serieus genomen voelen in hun wens om meer te zorgen. 

Wat dat betreft ligt er ook een taak voor de maatschappij, om anders naar de rolverdeling tussen ouders te kijken. Bisseling noemt het woord 'papadag', dat wat hem betreft meteen de prullenbak in mag. Of babyshowers, die om onduidelijke redenen alleen de moeder in wording vieren. En er ligt ook een opdracht voor moeders, denkt Bisseling. "Maternal gate keeping is de term voor de overtuiging dat moeders de beste verzorgers zijn voor hun baby. Ik denk dat we ons moeten gaan realiseren dat ouderschap een gezamenlijke rol is, waar vaders ook de kans moeten krijgen zich in te ontwikkelen." 

Een relevant punt, zegt Leijten, al is het volgens haar zaak om ook hier naar de huidige ongelijke verlofregelingen te wijzen. "Vrouwen worden hierdoor van meet af aan de zorgrol ingeduwd, dan is het dus niet zo vreemd dat zij die rol meer oppakken. Om gelijkwaardig ouderschap tot de norm te maken zeg ik dus: fix the system."

De petitie roept daarnaast op tot een grootschalige campagne om genderstereotypes te doorbreken en partners aan te moedigen gebruik te maken van hun recht op betaald ouderschapsverlof.

Bisseling is het daarmee eens, want het grootste deel van de zorg belandt anders op het bordje van de moeder. "Dat is niet eerlijk en ook een gemiste kans voor vaders. Ergens hebben partners het natuurlijk makkelijk: terwijl thuis de zwaarste periode begint, zijn zij nou eenmaal nodig op kantoor. Maar laten we in plaats van te 'vluchten' naar werk, onze rol als vader opeisen. Want hoeveel mensen zeggen later niet dat ze meer tijd met hun kinderen hadden willen doorbrengen?" 

De Petitie 21e-Eeuws Verlof van het Buikencollectief vind je hier.