'Je mag dit niet doorvertellen, máár...' – de zin en onzin van roddelen op werk

Tijdens mijn eerste fulltime baan, ik was 25 en intercedent, leerde ik dat voor het behoud van je carrière, je plaats in de groep net zo belangrijk is als je talent. Ik was de enige in het team die niet rookte, en sloofde me uit wanneer zij in de tuin stonden. Goed bezig, dacht ik, maar niets bleek minder waar. IJverig binnen miste ik alle roddels buiten en werd ik al snel het onderwerp van gesprek. Toen de manager na een half jaar vroeg hoe ik zélf vond dat het ging, bleek mijn lot bezegeld. Ik had mezelf met de beste bedoelingen volledig buiten de groep geplaatst.

Dat is meteen een van de kernkwaliteiten, om maar eens in de zakelijke smaak te blijven, van roddelen: het is mond-tot-mondreclame voor jezelf. Maar daarover later meer. 

Een goede roddel
Deze week werd het boek Roddel je naar de top door de orde van Organisatiedeskundigen genomineerd tot boek van het jaar. Auteur Dominique Darmon, universitair hoofddocent bij de Haagse Hogeschool en professioneel roddeltante volgens haar lectoraat Change Management, schreef naar eigen zeggen de ultieme kantoorgids. En dan vooral over hoe je je naar de top roddelt. En dat was nodig vond ze, want roddelen heeft last van een slechte reputatie. "Zeg maar gerust dat het een taboe is, alsof roddelen iets zegt over je karakter. Terwijl er naast die slechte aspecten ook genoeg goede zijn."

Even concreet: een verhaal wordt een roddel wanneer de persoon over wie het gaat er niet bij is, maar ook, zoals de Amerikaanse schrijver Joseph Epstein zegt: 'Wanneer je iets over andere mensen vertelt waarvan zij liever niet willen dat anderen dat weten'. Vermeende affaires zijn dan een dankbaar onderwerp, maar ook promoties of doorsnee kantoorgedrag, zoals bellen of webshoppen in de baas z'n tijd. Of te laat komen, die scoort ook altijd. 

En dat mag best wat kosten blijkbaar, want in 2018 deed Peter Bregman onderzoek naar roddelen op de werkvloer en ontdekte dat een meerderheid van de werknemers minstens tien uur per maand besteedt aan klagen tegen of roddelen met collega's, of luisteren naar collega’s die klagen over de baas en het hoger management. Een derde besteedde er zelfs twintig uur per maand aan, ongeveer een uur per werkdag dus. 

Saai zonder roddels
Kritisch kantoorvlooier en NRC-columnist Japke-d. Bouma was een overtuigd voorstander van roddelen op de werkvloer, maar heeft haar mening in de loop der jaren bijgesteld. Ze schreef in 2015 nog dat een bedrijf zonder roddel snel failliet gaat: "Zonder roddelen overleeft geen mens. Een bedrijf zonder roddel is als een voetbalwedstrijd zonder bal, een paella zonder garnalen, een hipster zonder baard of vul anders lekker zélf even een vergelijking in als je het zo goed weet. Zonder roddel gaat iedereen dood van totale saaiheid."

Nu vindt ze: als je zo stoer bent om te roddelen, maak jezelf en het sappige verhaal dan ook uiteindelijk bekend. "Ik ben 53 en ik heb de verwoestende effecten van roddelen inmiddels gezien. Er zijn twee manieren van roddelen: als je iets van iemand weet wat verder niemand weet, maar roddelen kan ook kwaadsprekerij zijn. Leugens verspreiden over iemand blijft altijd aantrekken. Helaas is het menselijk brein zo ingesteld dat negatieve kwalificaties langer blijven hangen. Met negatieve energie blijf je bovendien alert, dus een slecht verhaal over iemand is ook handig om te kijken of je zelf op de goede weg bent. Jonge mensen missen vaak nog de antenne om aan te voelen hoe kwetsend zoiets kan zijn. Kijk maar naar je middelbare schooltijd. Toen was je alleen maar die leraren aan het pesten, en had je nog niet helemaal door dat die mensen daardoor in een burn-out kwamen."

Het zal vast even goed lijken voor je carrière, een roddel over een rivaal, maar het komt altijd als een boemerang bij je terug, weet Bouma. "Net als wanneer je een keer heel onaardig doet tegen een collega, die dan vijf jaar later jouw baas wordt. Het gebeurt he mensen, het gebeurt. Het is een kleine wereld, dus je kunt maar beter slim opereren en alles wat je vindt gewoon hardop zeggen of inslikken. Je kunt ook zonder roddelen naar de top."

Marketing en mores

Toch hoeft roddelen niet altijd kwaadsprekerij te zijn. Roddelen is ook mond-tot-mondreclame, een krachtige marketingtool weet Darmon. "In verschillende studies is ook het belang van een goede roddel aangetoond. Zo kan een roddel je nuttige informatie opleveren over het bedrijf of de mores op kantoor. Wanneer de baas een bloedhekel heeft aan te laat komen en jij zelf wat luchtiger in je kijk op de tijd zit, dan vertelt een roddel over een collega die berispt wordt omdat hij voor de derde keer na half negen binnen komt jou dat je je prioriteiten anders moet stellen. Roddels kunnen je ook helpen om even stoom af te blazen of verwarrende situaties te begrijpen."

Daarnaast zorgt roddelen er ook voor dat je verbinding maakt en erbij hoort, vervolgt ze. "Als je nooit roddelt, hoor je niet bij de groep en dat is geen goede situatie. Je mist dan de kans om te leren van de groep waar jij onderdeel van uitmaakt." Precies de fout die ik in mijn eerste baan maakte. Op de werkplekken daarna roddelde ik wel, met wisselend succes. Het kostte me vooral veel energie en knabbelde aan mijn concentratie, en dat was het me dan ook weer niet waard. Sinds ik negen jaar geleden koos voor het freelancebestaan, valt er vrij weinig te ouwehoeren, één van mijn fijnste nieuwe arbeidsvoorwaarden overigens. 

Roddelen is aanvoelen

De kunst is volgens Darmon om de sweet spot te vinden. De redenen, de plek, de geloofwaardigheid, de cultuur, de plek en de manier waarop moeten in balans zijn. Als je kleinzielig en bemoeizuchtig overkomt, maak je geen vrienden, en als je klaagt over de baas terwijl een van je collega's stiekem een relatie met hem heeft ook niet.

"Om goed te roddelen moet je goed reflecteren", zegt ze. "Roddel daarom het liefst face to face, want dan lees je aan iemands uitdrukking meteen af of je de juiste afslag hebt gepakt. Nederlanders roddelen bijvoorbeeld niet graag over iemands uiterlijk en kleding, dat pikken we hier niet, maar in Frankrijk en Spanje kan dat wel. Een goed gefundeerde mening over iemands houding of werkzaamheden doet het hier juist wel weer goed."

En dan is er nog het verschil tussen roddels en geruchten. Bij die laatste heb je hooguit iets gehoord, wellicht van de grootste kletskop op de zaak. "Check daarom altijd de bron als je een roddel ontvangt," zegt Darmon, "en vertel ook alleen iets waarvan je zeker bent, of voeg je mening eraan toe. Iets lelijks zeggen, of een halve waarheid, schaadt andermans reputatie en die van jezelf ook. Een goede roddel heb je zelf gezien, anders ben je meer een juicer zoals Yvonne Coldeweijer."

Vrouwen hebben sowieso hun reputatie niet mee als het om roddelen gaat. "Hartstikke stereotiep, maar waar mannen die praten als brainstormend worden gezien, zijn vrouwen meteen evil en backstabbers”, zegt Bouma. Net zoals competitieve vrouwen als 'bitchy' worden neergezet terwijl een ambitieuze man 'gedreven' is. Terwijl zij toch echt ook kunnen roddelen als de beste."

Digitaal roddelen we gewoon door

Tijdens de pandemie, toen iedereen thuis werkte, werd gedacht dat de kantoorroddels wel zouden stoppen, maar niets bleek minder waar. Mensen zochten vanzelf andere manieren, zoals in Slack en chats, of in WhatsApp-groepen. "Roddelen zit in onze natuur. Je weet dat er veel onwaar is, maar toch heb je er trek in", vertelt Darmon. "Het gevaar met mails en apps is natuurlijk wel dat je bewijsmateriaal achterlaat, dus het beste kun je vragen of je iemand kan bellen als je graag iets kwijt wil. Of andersom, als je al aan de manier van praten hoort dat iemand een roddel aan je wil toevertrouwen."

De belangrijkste tip is: onderzoek wie je kunt vertrouwen. "Dat kost een tijdje," zegt Darmon, "en ook als je ergens al lang werkt, moet je de band goed houden. Je doet jezelf dus een groot plezier om tijdens een team call op een thuiswerkdag na afloop nog even te blijven hangen, in plaats van meteen de meeting te verlaten." Om wat sociale smeerolie aan te brengen moet je dus ook als thuiswerker slim zijn.

Kameraden op kantoor

"Het is een beetje geven en nemen met roddelen", ontdekte Darmon. "Wanneer jij een goede roddel hebt, straalt dat positief op je af, want je bent blijkbaar belangrijk genoeg om iets te weten. Maar wanneer jij alleen maar vertelt, en iemand deelt nooit iets met jou, dan loopt het scheef. Je collega's moeten ook het gevoel hebben dat hun roddel bij jou in goede handen is. Je hebt nu eenmaal een paar allies nodig op kantoor."