Het zalig falen, met Pete Wu & Char Li Chung

Aan veelbelovend theaterregisseur Char Li Chung (27) vorig jaar de eer om het boek De Bananengeneratie van journalist en schrijver Pete Wu (37) te vertalen naar het toneel. Een boek over de ervaring van tweede en derde generatie Chinese (of Oost-Aziatische) Nederlanders. Dat lukte bijzonder goed, want vrijwel alle theaterzalen zaten vol in het najaar van 2022. Misschien niet geheel onverwachts gezien de kruisbestuiving tussen een veelbelovend regietalent en de 'klokkenluider van de Chinees-Nederlandse gemeenschap'. 

Maar het succes van De Bananengeneratie staat voor iets groters. Zoals een zeer welkome spiegel voor een heleboel mensen bijvoorbeeld, en voor een viering van de rijke cultuur die de Oost-Aziatische gemeenschap met zich heeft meegebracht naar Nederland. 

In de wortels van de verhalen die de inspiratie vormden voor De Bananengeneratie, zitten vanzelfsprekend ook pijn, verdriet en onzekerheid. En hoewel je niet anders dan geroerd kan zijn na het zien van dit theaterspektakel, of het lezen van Wu's gelijknamige boek, is het vooral een heleboel opgewekte en montere hoop die je als publiek mee naar huis neemt. Genoeg reden om opnieuw de bühne op te gaan. 

Geen zorgen, Char Li, falen hoeft niet groot en meeslepend te zijn. Het kan ook klein. 

Char Li: "God, nu je het zegt, heel veel interviews gaan alleen maar over succes. Maar ja, ik heb hier ook genoeg over te vertellen, want sinds ik als regisseur ben afgestudeerd aan de toneelschool, maak ik al m'n werk over één onderwerp: de liefde. Omdat ik single ben. Inmiddels zijn we vier jaar verder, en ben ik nog steeds single."

Char Li: "Toneelschrijver Han van Wieringen vertelde mij ooit dat hij eens een voorstelling heeft gemaakt om iemand zover te krijgen van hem te houden. Dat hoorde ik aan het begin van mijn carrière en het werd een sleutelmoment; ik besloot al mijn werk als activator te gebruiken om liefde te vinden. Mijn kunst gaat ervoor zorgen dat ik de liefde vind."

Hoe vind je het zelf gaan?

Char Li: "Het plan heeft meerdere uitingen gehad. Ik heb samen met acteur Matthijs van de Sande Bakhuyzen een voorstelling gemaakt voor iemand die ik op dat moment leuk vond, met als doel dat diegene dat zich zou realiseren en verliefd op mij zou worden. Maar er waren ook momenten dat ik helemaal niet meer met daten of liefde bezig was en dat ik besloot om een oppeppervoorstelling te maken om mijn hart weer een beetje te laten kloppen."

Char Li: "En ik heb ten tijde van corona weleens een voorstelling gemaakt over het falen in de liefde, omdat het toen niet lukte om toenadering te zoeken, en toen heb ik mijn eigen telefoonnummer geschreven op de toneelvloer. Ik had mezelf ervan overtuigd: als iemand mij echt ziet en mijn kunst begrijpt, ziet hij dat en begrijpt hij dat het mijn nummer is. Dan slaat hij dat op en belt hij me na de voorstelling om een liefdesverklaring te doen."

En toen?

Char Li: "Die avond kreeg ik een berichtje van Paulien Cornelisse, haha. Die is superslim en had het in de gaten."

Pete: "Maar waar ging de eerste voorstelling die je maakte dan over?"

Char Li: "Bij jou begin ik, heette die. Het ging over een jongen die de hele tijd verliefd werd op mensen, maar zij niet op hem. Ja, dramatisch. Daarna heb ik nog een voorstelling gemaakt over polyamorie en… ja, ik heb alle soorten liefdes aangeraakt die ik tegenkwam. Dat heb ik vier jaar lang gedaan, tegen de klippen op. Mensen werden gek van mij: 'Ga eens iets anders maken'. Maar ik zag het echt als mijn kunststroming, want kunstenaars schilderen vaak in periodes. 'Picasso schilderde ook zes jaar lang in dezelfde stijl', riep ik dan. Het was bijna therapeutisch om zo met liefde bezig te zijn in mijn werk. 

De Bananengeneratie is eigenlijk mijn manier van opgeven."

Waarom zie je dat als opgeven?

Char Li: "Omdat ik het niet gevonden heb. Ik geloofde echt dat die voorstellingen dat voor me hadden kunnen doen. Maar het is me niet gelukt, deze missie is gefaald. Mijn werk ligt zo dicht bij me, dus ik geloofde echt dat daar ook de sleutel lag tot de liefde. Deze voorstelling gaat niet over romantische liefde, dus ik ben nu minder met het thema bezig. En er zit minder van mijn eigen leven of zoektocht in deze voorstelling, maar meer de verhalen van de acteurs."

Pete: "De Bananengeneratie gaat uiteindelijk over zelfliefde. Over hoe je gezien wordt en hoe je naar de ander kijkt. Het hangt er wel mee samen… Aan de andere kant, toen ik het boek schreef, dacht ik: het gaat om de verhalen van de veertig mensen die ik heb geïnterviewd, aangevuld met een paar verhalen van mezelf. Maar in al die gesprekken met anderen, ontkom je niet aan jezelf en je eigen ervaringen.

Tot het boek uitkwam, was ik er ook helemaal niet mee bezig of mensen het zouden lezen. Het is een niche-boek, over niet-witte Nederlanders en niet-hetero Nederlanders, dus een niche in een niche. Voor mij belangrijk om te vertellen, maar niet voor de massa. Om mensen niet 'weg te jagen' hebben we het woord racisme bewust heel erg vermeden, om mensen niet voor het hoofd te stoten, dan leggen ze het boek meteen weg."

Heb je daar spijt van?

Pete: "Ja, het boek zou eigenlijk Liefde, racisme en bananen heten, maar dat zou niet verkopen, concludeerden de uitgever en ik. Achteraf heb ik er wel spijt van, dat ik het woord racisme alleen heb laten staan in de quotes van anderen, want het is een boek over acceptatie en ik was ondertussen weer bezig mezelf aan te passen aan een heersende norm. Dat ik aan een verwachting probeerde te voldoen, terwijl ik een boek had geschreven over jezelf kunnen en mogen zijn. Ja, dat is wel falen, toch?"

Char Li: "In het stuk hebben we drie hoofdstukken vernoemd naar de oorspronkelijke boektitel, omdat het wel belangrijke thema's zijn in het verhaal."

Het boek kwam ruim drie jaar geleden uit, voordat corona zorgde voor een opleving van Asian hate en de dood van George Floyd zorgde voor een opleving in de discussie over institutioneel racisme. Ben je zelf anders naar dit soort thema's gaan kijken?

 Pete: "Ja, natuurlijk. Het hoofdstuk over activisme is bijvoorbeeld nog heel klein in mijn boek, terwijl dat enorm is gegroeid de afgelopen jaren. De gesprekken die ik nu met mensen heb over racisme zijn echt anders dan vijf jaar geleden. De Black Lives Matter-beweging heeft daar enorm aan bijgedragen, om het begrijpelijk te maken voor mensen. Want het blijft voor veel mensen moeilijk te erkennen dat racisme bestaat als ze er zelf niet mee te maken hebben gekregen. Ik ben zelf ook opgegroeid in een tijd waarin het normaal was om Hanky Panky Shanghai te zingen voor een jarige, en waarin we massaal lachten om Wendy van Dijk die Ushi speelde, maar we vinden steeds beter de woorden om uit te leggen waarom die dingen zo pijnlijk en onnodig zijn. 

Daarom ben ik zo blij dat Theater Oostpool een 2022-sausje heeft gegooid over het boek en de verhalen. Elk boek of verhaal heeft een tijdsstempel, maar bij mij was die wel heel duidelijk. Het kwam uit in het najaar van 2019, een paar maanden voor de wereld werd stilgelegd door een pandemie. Corona heeft een paar hele belangrijke thema's uit mijn boek onder een vergrootglas gelegd, dus ik ben heel blij dat Char Li er mee aan de slag is gegaan en het een soort update heeft gegeven."

Hoe was het vertaalproces van boek naar stuk?

Char Li: "Ik heb nog nooit zoveel vertrouwen gekregen van iemand als van Pete. Hij gaf het boek uit handen en zei: 'Jij bent theatermaker, jij hebt hier meer verstand van dan ik'. Op een gegeven moment heb ik Pete een keer uitgenodigd, toen hadden we het boek al helemaal uit elkaar gehaald en ontleed, en een paar grote thema's uitgelicht en op een muur gehangen. Dus ik vond het wel spannend om dat te laten zien."

Pete: "Ik zag die muur en dacht meteen: wat goed. Het is andermans interpretatie van mijn werk, maar de acteurs hadden het boek echt helemaal door, dat voelde ik aan alles. De monologen die ze hielden waren ook zo ontroerend. De voor mij zo bekende thema's, maar dan vanuit hun perspectief. Dat mijn persoonlijke ervaring op een bepaald niveau een gedeelde ervaring is, is heel indrukwekkend."

Char Li: "We hebben elke keer een onderwerp uit het boek gepakt, zoals daten of familie, en gelezen wat er uit Pete's interviews was gekomen of wat hij erover had geschreven. Maar op het toneel werkte het 't beste als we die overkoepelende onderwerpen gebruikten als een kleurplaat die we vervolgens inkleurden met de ervaringen van de acteurs zelf. Als je daar eenmaal over gaat praten, zie je dat veel mensen een vat vol verhalen met zich meedragen. Over vooroordelen, racisme, cultuur, hoe er wordt omgegaan met emoties."

Zaten er ook verhalen van jou in het stuk, Char Li?

Char Li: "Dat hebben we wel geprobeerd, maar het werkte niet. En, eerlijk is eerlijk: ik ben vierde generatie Chinese Nederlander, een kleinkind van Chinese overgrootouders, dus ik heb van een heleboel dingen die Pete beschrijft geen 'last' gehad. Ik ben hooguit gepest met mijn naam en waar die vandaan komt. Maar ik heb me mijn hele leven kunnen permitteren om m'n Chinese roots als een extra addition to myself te zien. Ik ben daar héél trots op. Net als op mijn Chinese opa. Die trots heb ik bewust willen toevoegen aan de voorstelling.

En dat stuk over hoe er thuis wel – of juist niet – wordt omgegaan met emoties, dat herken ik wel in mijn eigen familie."

Pete: "Het is nog maar de vraag hoe wij het als ouders zouden doen, misschien dat je onbewust zelf ook weer in die patronen valt. Dat weet je niet."

Char Li: "Wat ik wel lastig vind, is dat veel van die stereotyperingen, die aan de ene kant zo kwalijk zijn, aan de andere kant soms ook heel herkenbaar zijn. Ik weet 100 procent zeker dat ik mijn werkethiek heb meegekregen van mijn vader, die het van zijn vader heeft en die weer van mijn overgrootvader. Sommige van die kenmerken of vooroordelen dikken we ook aan in de voorstelling, maar daar moet je wel zorgvuldig mee omgaan. Zodat het de juiste snaar raakt, maar niet alle negatieve vooroordelen bevestigt."

Dit is generaliserend, maar hoe is het dan om met een cast samen te werken die grotendeels dezelfde waarden heeft meegekregen vanuit huis?

Char Li: "Een zege. Mijn dream team, zo noem ik ze altijd. Ergens is dat ook heel vervelend, want de hele cast merkt hoe goed we samenwerken. Iedereen is punctueel, geordend, helpt elkaar, maar we vinden als groep ook dat het generaliserend werkt om dat steeds te zeggen. Dat is wat de mythe van de modelminderheid doet, die laat ons ernaar gedragen. Die geeft het gevoel dat je vroeg op moet staan, beleefd moet zijn, hard moet werken."

Pete: "Het is niet erg om een keer te voldoen aan het stereotype, maar er moet over het algemeen betere representatie komen. Dat er betere balans is in onze beeldvorming en er óók ruimte is voor een andere kant. Een kant die in strijd is met het standaardplaatje wat mensen kennen. Mijn ouders werken ook heel hard en mijn opa nóg harder, hij was een soort tiran als het aankwam op vroeg opstaan. Ik bewijs graag het tegendeel en sta liever niet voor 8.00 uur naast m'n bed."

Een kwestie van de gulden middenweg dus, met genoeg representatie én de juiste representatie. 

Pete: "Pas toen het boek er was, merkte ik hoeveel het losmaakte bij mensen. Ik kreeg een berichtje van een lerares die een Chinees-Nederlands meisje in de klas had dat nooit sprak. Toen ik bij Pauw aan tafel had gezeten, was die lerares naar het meisje toe gegaan en had ze over mijn boek gesproken. Daarna begon ze eindelijk te vertellen.

Toch zijn er ook veel mensen binnen de Aziatische gemeenschap die het niet eens zijn met mijn aanpak. Die vragen waarom we het hierover moeten hebben. Nou, ik doe dat dus voor de volgende generatie. Dat die niet meer naar Hanky Panky Shanghai hoeft te luisteren. Tijden veranderen, maar dat kost tijd."