Waterlanders op de werkvloer: 'Het staat een echt gesprek in de weg'

Op zich wilde ze de baan zelf ook niet meer. Na de geboorte van haar tweede kind in 2016 was Maaike (nu 42) vol enthousiasme bij een nieuwe werkgever begonnen als tekstschrijver. Maar het was al snel duidelijk dat het geen match was. "Het was een stuk commerciëler dan ik had verwacht. Bovendien werkte ik in een heel jong team, waar niemand kinderen had. Toen mijn jongste dochter in het ziekenhuis belandde, vroeg mijn manager of ik niet toch gewoon naar werk kon komen. En de kolfruimte dubbelde als ontspanningsruimte: als ik moest kolven, kreeg ik allemaal geïrriteerde blikken van mannen die daar wilden darten."

Dus toen haar manager vertelde dat haar jaarcontract niet verlengd zou worden en ze prompt in huilen uitbarstte, was ze zelf nog wel het meest verbaasd. "Ik kon gewoon niet meer stoppen, de tranen bleven maar komen. Het was best een zwaar jaar geweest, maar ik had wel goed werk geleverd, dus het nieuws kwam alsnog best onverwachts. Mijn baas en de man van de hr-afdeling bleven stoïcijns tegenover me zitten en zeiden niks. Toen ik uiteindelijk een beetje tot bedaren was gekomen, riepen ze het hele team erbij. Of ik zelf even wilde vertellen wat er aan de hand was. Nou ja, toen begon ik natuurlijk meteen weer te huilen."

De aard van de tranen

"Op zo'n manier slecht nieuws brengen is ook echt heel dom", zegt sociaal psycholoog Pieternel Dijkstra. "Als iemand moet huilen, verdient dat altijd empathie en zorg. Het is echt lullig om zo kil te blijven. En om dan vervolgens dat team erbij te halen, is nog dommer. Iemand is op dat moment nog zo overstuur dat die helemaal niet in staat is om zelf rustig zo'n boodschap te brengen."

Huilen is een staat van hyperarousal – overprikkeldheid – net als zó woedend zijn dat je gaat schreeuwen trouwens. Van dat laatste is inmiddels de consensus, na een serie schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag, dat je dat maar beter niet kunt doen. Maar is er daarmee ook meer ruimte voor kwetsbaarheid? 

Dat ligt deels aan de aard van je tranen. Als je te horen krijgt dat je hond is aangereden, zal iedereen begrijpen dat je daarom huilen moet, ook als je net in vergadering bent. Gaat het om een onverwacht slechtnieuwsgesprek met de baas, ligt het maar net aan de context. Huilen in het bijzijn van klanten of andere externe zakenrelaties is eigenlijk nooit een goed plan. En positieve tranen – van opluchting bijvoorbeeld – nemen weer een hele eigen positie in op het spectrum.

Eerder ingrijpen

Maar heel vaak is het toch echt geen goed idee, vindt Dijkstra. "Je zit hoog in de stress of voelt je wanhopig. Dan ga je ventileren, maar dat heeft niks te maken met effectief communiceren. Je belast je collega's ermee en er is kans op emotionele besmetting: verdriet en frustratie kunnen ook op anderen overslaan." Eigenlijk heb je het op dat moment al te ver laten oplopen. "Je had al veel eerder voor jezelf moeten opkomen en in moeten grijpen. Dat hoort ook bij professioneel gedrag."

Een inzicht dat Maaike deelt. "Nu zou ik veel assertiever zijn, bijvoorbeeld over dat gedoe bij het kolven. Maar ik had zelf ook niet door dat het me onbewust zo hoog zat. In die zin is het wel leerzaam geweest." Achteraf baalt ze enorm van haar huilbui. "Als ik iets ontroerends zie op televisie kun je me opvegen, maar als het over mezelf gaat, komen de tranen normaal helemaal niet snel. Ik gun ze ook helemaal niet het beeld van mij als een 'gebroken vrouwtje'. En het sloot feitelijk niet aan bij mijn gevoel: de baan was op zich prima, maar ik vond het zeker niet erg om er weg te gaan."

Opluchting en verbinding

Zitten er dan helemaal geen voordelen aan een lekker potje janken? Niet echt, als het op werk gebeurt, zegt ook Ad Vingerhoets, emeritus hoogleraar Emoties en Welbevinden. In de eerste plaats lucht het niet per se op. "Huilen helpt vooral bij mensen die goed in hun vel zitten. Als je depressief bent, is dat veel minder. En het is heel erg afhankelijk van hoe je omgeving reageert."

De belangrijkste functie van tranen zijn namelijk het maken van verbinding met anderen, zegt hij. "Uit onderzoek blijkt dat we bij voorkeur tussen 19.00 en 22.00 uur 's avonds huilen, in aanwezigheid van onze partner of moeder. Dan kun je troost verwachten, een arm om je heen. De vraag is natuurlijk of je die steun ook bij een collega mag zoeken." Het verschil zit 'm dan ook in bij wíé je uithuilt. Is dat een bevriende collega met wie je altijd al het leven doorneemt tijdens de lunchwandeling, of bij een vertrouwenspersoon? Of is het de ICT-beheerder die je normaal alleen maar via Slack spreekt of je manager met wie de verhoudingen behoorlijk verstoord zijn? 

Hoe dan ook geldt een bepaalde gepastheidsdrempel. "Het is voor een organisatie ook niet fijn als werknemers met hun frustraties blijven rondlopen, want dat is niet gezond. Of ze spuien bij buitenstaanders en dat is weer niet goed voor de reputatie van het bedrijf. Het beste voor alle betrokkenen is als mensen hun ongenoegen op een kalme, constructieve manier delen. Als er geschreeuwd en gehuild wordt, dan ga je over de gepastheidsdrempel heen en dan hebben mensen niet zoveel zin om daarop te reageren. Ze krijgen het idee dat het meer aan de persoon ligt, dan aan de situatie. En ze zullen dan ook minder geneigd zijn een oplossing voor het probleem te willen zoeken. De kans is groot dat ze zich gemanipuleerd of gechanteerd voelen."

Betrokkenheid vs. machteloosheid

Overigens is er een verschil hoe mensen mannentranen en vrouwentranen beoordelen. Vingerhoets: "Als een man vochtige ogen krijgt, en vecht tegen de tranen, wordt dat over het algemeen heel positief gezien. Ze geven een signaal af: ik ben gevoelig, maar heb het wel onder controle. Dat wordt gezien als krachtig. Vrouwen krijgen dat voordeel niet." Pieternel Dijkstra ziet ook een verschil, maar wijt dat vooral aan het type tranen. "Huilen uit betrokkenheid wordt positiever geïnterpreteerd dan huilen uit machteloosheid. En dat laatste doen vrouwen vaker, omdat zij toch wat vaker over zich heen laten lopen op de werkvloer."

Dat huilen geen effectieve manier is om je positie in de kantoortuin te verbeteren, merkte Johanna (56). Binnen de onderwijsinstelling waar ze werkt, werd ze gevraagd een collega te coachen, die het lastig had met haar taken. "Ze kwam afspraken niet na, liet werk liggen. Maar als ik daarover met haar in gesprek ging, schoot ze direct vol. De eerste keer vroeg ik nog wel van: 'Wat gebeurt er nu met je?'. Maar na de derde of vierde keer begon het te voelen als een soort buffer: huilen om het maar niet over het onderliggende probleem te hoeven hebben. En zo kwamen we natuurlijk ook niet tot een oplossing."

In plaats daarvan kreeg de vrouw in kwestie steeds minder werk toebedeeld. "Dan had ze tenminste af en toe nog een succesje. Maar dat bevestigde weer het beeld dat ze incompetent was." Omdat ze überhaupt niet aan feedback toekwamen, stonden haar tranen daarmee haar groeiproces in de weg. "Niet zonder consequentie: uiteindelijk heeft haar leidinggevende haar verteld dat ze ruimte kreeg om ander werk te zoeken en dat het hier zou stoppen."

Een oprecht gesprek

Kan een huilbui niet ook een belangrijk signaal zijn dat het zo niet langer gaat, en de opmaat zijn naar een oprecht gesprek? Meestal, zegt Pieternel Dijkstra, staat het zo'n gesprek juist in de weg. "Mensen die schreeuwen of huilen kunnen op dat moment niet redelijk nadenken, en dus is het ook geen goed moment om met elkaar verder te praten." Wat kun je als manager dan beter wel doen als iemand zo overstuur is? "Als iemand bijvoorbeeld een slechte beoordeling krijgt, snap ik dat dat er best in kan hakken. Leef even kort mee en stel voor om het gesprek op een later moment voort te zetten, en om dan allebei van tevoren op te schrijven wat men nog kwijt wil."

Ben jij zelf degene die de tranen voelt opkomen? "De meeste mensen kunnen dat meestal best goed parkeren in hun hoofd. Dan huilen ze op de fiets, of thuis, maar niet op werk. Als dat niet gaat, kun je beter even een plek alleen opzoeken en daar je tranen laten lopen." En trek dan desnoods je beste werkvriend even naar de wc – en doe hetzelfde voor hem als hij eens hoog in z'n emoties zit.  

Als je toch een keertje de waterlanders ruim baan hebt gegeven, maak je dan niet sappel. Gedane tranen nemen geen keer en er is vast en zeker genoeg afleiding op de werkvloer dat het vanzelf op de achtergrond raakt. Maar ga wel met jezelf in gesprek, zegt Dijkstra, zodat het niet structureel wordt: "Waarom zit dit me zo hoog? Waarom heb ik niet eerder ingegrepen en wat kan ik doen om het voor mezelf beter te maken?" Als je baas iets kan doen om het beter te maken, is dat ook een waardevol inzicht, waarover je daarna in gesprek kunt. Dan maak je van de huilbui een constructief uitgangspunt om je situatie op een minder emotioneel beladen manier te verbeteren.