Wie heeft schuld?

90.000 euro aan boetes, zomaar kwijtgescholden: blijkbaar waren mijn argumenten in de rechtbank gehoord. Jarenlang hadden G. en ik geprocedeerd en eindelijk met succes. Dit hoeramoment onder werktijd werd mede mogelijk gemaakt door nieuw landelijk beleid: schulden van zogenaamde toeslagenouders worden vrijwel allemaal kwijtgescholden. Gedupeerden zoals G. zijn door de kinderopvangtoeslag in de schulden geraakt. 'Het is moeilijk om een nieuwe start te maken. En dat is juist wat we wel willen'. Private schulden worden gepauzeerd of afbetaald en publieke schulden kwijtgescholden. Zo krijgen ouders zoals G. een welverdiende schuldenvrije start.

Natuurlijk was ik blij, maar ook nogal verbaasd. Schuldenaars kunnen normaal lang wachten op een helpende hand. Zo zag ik afgelopen week nog zo'n treffende foto van een deurwaarderrekening. Een mini-schuld die door alle incassokosten was vertwintigvoudigd. Die schuld bouw je sneller op dan je denkt. Een paar Klarna-aankopen, een plotseling veel hogere energierekening, tel daar nog een kapotte auto bij op, dan kom je zonder spaargeld vrij snel in het nauw. Rode cijfers en een creditcard bieden misschien kortstondig verlichting, maar voor je het weet, dicht je het ene gapende gat met het andere en zit je in de schulden. 

Probeer daar dan maar eens uit te komen, want door ons systeem komen schuldenaars juist steeds verder in de problemen. Alle schuldeisers, met al evenveel verschillende deurwaarders, kloppen tegelijkertijd aan. De invorderingskosten komen ook op jouw rekening. Met iedere exploot en dagvaarding wordt de schuldenberg steeds hoger en steiler. En zo kan een impulsaankoop transformeren in een onbetaalbare schuld. De schuldhulp-wachtlijsten zijn lang en ondertussen jakkert de invorderings-stoomwals gewoon door. In het ergste geval kom je terecht in de schuldsanering: dan word je salaris jarenlang afgeroomd om alle schuldeisers te betalen. Zelf leef je van een euro of 60 per week. Ironisch genoeg, ben je het langst bezig met het afbetalen van de deurwaarderskosten.

Zo'n twintig jaar geleden werd marktwerking – bekend van recente successen in de zorg, het onderwijs en eigenlijk alle publieke diensten – ook in de deurwaarderswereld geïntroduceerd. Sindsdien zijn deurwaarderskantoren bedrijven die worden betaald door schuldeisers. Daarom beconcurreren ze elkaar door het grootste succes tegen de laagste prijs te beloven. Vaak volgens no cure no pay: de deurwaarder wordt alleen betaald wanneer de schuld is geïnd. Door dit systeem neemt een deurwaarder soms allerlei incassomaatregelen die onbehoorlijk en onredelijk zijn. Ze blijven hakken met de 'beslagbijl' tot iemand zijn of haar bestaansminimum niet meer kan ophoesten.

Dat dit systeem op de schop moet, lijkt me duidelijk. Bij mensen die met één hand aan een klif hangen, ga je niet met een legerschoen op hun vingers stampen. Daarom stel ik voor dat de overheid haar verantwoordelijkheid terugneemt. Net als bij de toeslagenouders. Dat niet alle schulden kunnen worden kwijtgescholden begrijp ik wel; schuldeisers hebben natuurlijk ook rechten. Maar dit onwerkbare en inhumane systeem kan met een paar ingrepen worden veranderd. Maak het innen van schulden een taak van de overheid, begrens deurwaarderskosten en wacht niet met schuldhulp tot het te laat is. Of je nou een schuld hebt door domme aankopen of door de toeslagenaffaire, dat doet er niet toe: iedereen verdient ooit een kans op een schuldenvrije start.