Kind van de kolonie

We staan aan een veld; een ontmoetingsplaats waar een groepje bejaarde mannen een spelletje spelen. Met stokken die lijken op bezemstelen zonder borstel slaan ze ballen door ijzeren poortjes die met stalen pinnen in het natte gras zijn gestoken. Hoeden tegen de felle zon, aan de rand van het gras een paar opvouwbare krukjes om op te rusten. Het begin van het regenseizoen, Bandung ruikt naar pas gewassen kleding en citroengras.  

Ik ben in Indonesië, de plek waar veel verhalen uit mijn jeugd zijn begonnen. Onder mijn voeten de grond van Tjihapit, een gezellige woonwijk en tevens het voormalig interneringskamp in het noord-oostelijke stadsdeel van Bandung. Dit is de plek waar mijn overgrootmoeder, oma en tante tijdens de Japanse bezetting gevangen zaten. In het midden van voormalig kamp Tjihapit, de appelplaats waar geïnterneerde vrouwen zich moesten verzamelen. Even verderop het voormalige troostmeisjesvertrek van het kamp: een bordeel waar vrouwen tot prostitutie werden gedwongen. Of mijn oma een van hen was heb ik nooit mogen weten. Nu is het een schoonheidssalon, waar de verschillende kamertjes ruimte bieden voor een uitgebreide massage of gezichtsbehandeling. 

Een voorbijganger blijft staan en kijkt me strak aan. 'Tempo dulu', vraagt ze, en ik knik. Hier in Indonesië zien vooral vrouwen het aan mijn gezicht. Ja, Tempo Doeloe, oftewel de tijd van vroeger: het voormalig Nederlands-Indië. De koloniale geschiedenis van welvaart, onderdrukking, slavernij en oorlog. Indonesische mensen zijn de oorspronkelijke en hedendaagse bewoners van Indonesië, zoals Javanen, Soedanezen en Balinezen. Indische mensen zijn Nederlanders die afkomstig zijn uit het voormalige Nederlands-Indië. Hieronder vallen de Indo-Europeanen, die we indo's noemen – en de Totok's. Dat zijn Nederlanders zonder gemengd bloed, die wel in voormalig Nederlands-Indië zijn geboren. Ik kom uit een Indische familie, met indo en totok overgrootouders.

Indo's zijn ontstaan uit relaties tussen Indonesische vrouwen en Europese mannen. Relaties tussen deze mannen en hun vrouwen waren voor een deel, vele liefdevolle uitzonderingen daargelaten, berust op slavernij. Het waren bijvrouwen, ook wel njai's genoemd. Njai's waren ondergeschikt aan de Europeaan; goed voor seks en het huishouden en hadden geen rechten. Als de man zijn huis verkocht, behoorde de njai tot de inboedel. Het waren vrouwen die vaak – zonder hun kinderen – werden weggestuurd, wanneer de man erop was uitgekeken omdat ze ouder werden, of zijn met de handschoen getrouwde witte vrouw uit Holland overkwam naar De Oost. Er zijn duizenden naamloze moeders van duizenden Indo-Europeaanse kinderen, aan wie een Hollandse achternaam en een westerse opvoeding is gegeven. 

Mijn overgrootmoeder werd geboren in 1901, met bruine ogen en huidskleur. Haar naam, Gerda Oostenbroek, is terug te vinden in de familiestamboom, haar huidskleur en bruine ogen niet. Mijn plek in de geschiedenis, die van mijn familie, mijn voorouders, diens Nederlandse vaders en mijn stille voormoeders. Hoe verhoud ik me ertoe?

Hoe langer ik hier ben, hoe meer ik weet.

En voel.

En vraag.

Kan ik die koesteren zonder dat ik het rechtvaardig? Mag ik van mijn cultuur – die werd geboren uit ongelijkheid – houden? Kunnen cultureel erfgoed en koloniaal erfgoed naast elkaar bestaan? Het zijn vragen waar naar mijn mening niet alleen rond 15 augustus over gesproken moet worden. Het zoeken naar antwoorden kost meer dan die enkele dagen per jaar.

Voor mijn familie, hier op deze plek in Bandung. Voor de mannen aan de overkant van hetzelfde grasveld. Aan de mensen die ik niet noem in deze column, maar die wel bestaan. Tempo doeloe is voorbij, maar de gevolgen daarvan zijn tot op de dag van vandaag voelbaar. Oude tijd en nieuwe inzichten: op 15 augustus herdenk ik alle slachtoffers van mijn geschiedenis.