Vrouwen in de topsport komen van ver (en hebben nog wel even te gaan)

Het was niet te missen deze zomer: de oranje leeuwinnen trotseerden het WK voetbal, en schopten het tot de finale, waar ze het uiteindelijk moesten afleggen tegen de meervoudig wereldkampioen VS. De Nederlandse handbalsters wisten de wereldtitel wél binnen te slepen, en ook op het WK Atletiek blonk Nederland uit: Sifan Hassan won tweemaal goud en verdiende daarmee in december ook de titel van Sportvrouw van het jaar.

Niet alleen in Nederland is topsport door vrouwen meer in beeld, wereldwijd is dat het geval. Sinds 2012 mogen vrouwen meedoen aan alle Olympische sporten, en het aandeel vrouwen dat meedoet aan de Spelen naderde in 2018 de 50%. Vrouwenvoetbal groeit internationaal razendsnel. Zelfs in het darten, een mannensport bij uitstek, maken vrouwen een opmars.

Er zijn grote verschillen tussen mannen en vrouwen in topsport als we het hebben over aandacht, waardering en salaris, maar van vooruitgang valt wel te spreken. Zeker als we kijken naar 20, 40 of 100 jaar geleden. Er is een hoop veranderd in de afgelopen decennia. Toen de Nederlandse Mien van Bree in 1938 wereldkampioene wielrennen werd wijdde enkel de Nieuwe Tilburgsche courant er een paar regels aan, waaronder de zin “Zouden onze vrouwen niks beters te doen hebben?”. Alle vrouwen die ooit de Elfstedentocht wonnen kregen, in tegenstelling tot de mannelijke winnaars, geen aandacht en geen krans.

De man als norm

Nog steeds zien de meeste mensen bij de woorden ‘winnaar’, ‘sportheld’, of ‘Nederlands elftal’ mannen voor zich. De meeste sporten zijn eeuwenlang door mannen beoefend, en zijn gebaseerd op- en gevormd naar het mannenlichaam. Het is niet gek dat het gemiddelde vrouwenlichaam andere prestaties levert. Daarnaast was het tot een paar decennia terug voor vrouwen helemaal niet sociaal geaccepteerd om sporten als wielrennen, schaatsen en voetbal te beoefenen. In de jaren ‘50 trainden vrouwen nog stiekem op een parkeerplaats, schrijft Marianne Boere over vrouwenvoetbal op Atria, platform voor vrouwengeschiedenis. Pas vanaf 1971 waren vrouwen welkom bij de KNVB.

Over echte gelijkheid valt tegenwoordig ook nog niet te spreken, maar vrouwen in sport zijn niet meer zo uitzonderlijk als een halve eeuw geleden. Agnes Elling, onderzoeker naar sociale ongelijkheid in sport aan het Mulier Instituut, weet dit als geen ander: “Als we kijken naar de afgelopen 30 zijn er al grote verschillen zichtbaar. De mogelijkheden voor vrouwen in sport zijn enorm toegenomen. Met name de wedstrijd- en topsport is veel toegankelijker geworden”, zegt Elling. “Het is niet meer gek als ook meisjes en vrouwen willen uitblinken in hun sport. En vooral meisjes en vrouwen hebben relatief sterk geprofiteerd van de grote investeringen in Nederland op het gebied van talentontwikkeling en topsport, zoals de Centra voor Topsport en Onderwijs.”

In de spotlight

Ook is er meer waardering voor vrouwensport in de media. Dat lijkt vooral te maken te hebben met prestaties die topsporters leveren. Zodra er medailles en wedstrijden gewonnen worden komt de pers wel kijken. Dit beaamt Anja van Ginhoven, persvoorlichter van de KNVB. Het heeft vooral te maken met wat voor wedstrijden er gespeeld worden en of er winst behaald wordt. Hoe relevanter de wedstrijden, zoals bij een Europees- of Wereldkampioenschap, hoe meer interviewverzoeken voor het vrouwenteam ze bij de KNVB binnenkrijgen. Meer aandacht zorgt er vervolgens natuurlijk ook weer voor dat de wedstrijden die gespeeld worden relevanter worden voor de media

Gelijk aan de aandacht die mannelijke sporters genieten is dit nog lang niet. Het mannenvoetbal  krijgt altijd veel aandacht, ook wanneer het Nederlandse elftal matig presteert. Tijdens grote toernooien en wedstrijden is er veel aandacht voor vrouwelijke atleten, maar buiten dit soort grote evenementen is het bijzonder stil. De aandacht van media is van belang, onder meer voor sponsorgelden.

Ook zijn, naast seksisme, homofobie en racisme serieuze problemen in de topsport, die hun eigen artikel verdienen. Maar ook op die vlakken zien we vooruitgang, en ook de bewustwording rondom de sociale ongelijkheden neemt toe. Daarnaast valt er volgens Elling ook achter de schermen nog veel te verbeteren. Van alle topcoaches, in álle sporten is maar 15% vrouw. Ook in het bestuur en management bij sportbonden is de verhouding nog erg scheef.

Achter de schermen

Leoni Blokhuis, een van de twee vrouwelijke voetbalmakelaars van Nederland, zag dit ook. Ze wist dat ze graag in de voetbalwereld wilde werken klopte bij meerdere bureaus aan, maar was nergens welkom. De bedrijven zagen geen heil in een vrouw erbij op de werkvloer: voetbal is een mannending, zo werd geredeneerd. Dus deed ze het maar zelf. In 2012 richtte ze het managementbureau FlowSports op, dat de belangen van vrouwelijke topsport behartigt. In haar portfolio onder andere Kika van Es, Vivianne Miedema en ’s werelds beste keeper Sari van Veenendaal.

Volgens Blokhuis is er de laatste 8 jaar al veel veranderd in het vrouwenvoetbal in Nederland. Toen ze begon met haar bureau verdienden vrouwelijke voetballers bijna niks. Inmiddels is er veel vooruit gegaan. Faciliteiten van clubs zijn beter, de positie van vrouwelijke spelers binnen hun club is verbeterd en ook de salarissen zijn omhoog gegaan. Dat laatste geldt overigens vooral voor grote clubs. Blokhuis benadrukt de samenhang met de successen bij onder andere het Europees- en wereldkampioenschap en de media-aandacht die daarbij kwam kijken. FlowSports heeft de sporters die graag onderdeel worden van hun portfolio in ieder geval voor het uitkiezen, en ziet de toekomst van het vrouwenvoetbal positief tegemoet.

Ook onderzoeker Agnes Elling is voorzichtig positief over de toekomst. Ze verwacht dat de toename van gelijkheid in sport zal doorzetten in de komende jaren. Ze benoemt wel dat de verbeterde positie van vrouwen in sport vooral betrekking heeft op typische ‘mannen’sporten, zoals voetbal, omdat deze sporten sowieso al meer aandacht krijgen. Mannen in typische vrouwensporten hebben overigens te maken met het tegenovergestelde: als ze uitblinken in turnen of kunstschaatsen is daar óók maar weinig aandacht voor. Er blijkt in topsport maar weinig ruimte voor afwijkende genderrollen. Daar valt nog wel wat te halen, de komende 30 jaar.